برای گرفتن برگه انحصار وراثت چه مدارکی لازم است
برای گرفتن برگه انحصار وراثت چه مدارکی لازم است؟
برای گرفتن برگه انحصار وراثت، ارائه مدارکی از قبیل گواهی فوت متوفی، شناسنامه و کارت ملی متوفی و تمامی وراث، سند ازدواج یا رونوشت عقدنامه متوفی، استشهادیه محضری، و در صورت لزوم وصیت نامه رسمی، ضروری است.
فوت یک عضو خانواده، علاوه بر بار عاطفی سنگین، مسائل حقوقی و اداری متعددی را نیز به دنبال دارد که یکی از مهم ترین آن ها، تعیین تکلیف اموال و دارایی های متوفی و انتقال قانونی آن ها به وراث است. در این میان، گواهی انحصار وراثت نقش کلیدی را ایفا می کند و بدون آن، انجام بسیاری از اقدامات حقوقی و اداری ناممکن خواهد بود. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و به روز، به تفصیل به مدارک مورد نیاز، مراحل قانونی، انواع گواهی انحصار وراثت، هزینه ها، و نکات کلیدی مربوط به این فرآیند می پردازد تا متقاضیان بتوانند با آگاهی کامل و حداقل چالش، مسیر اخذ این گواهی را طی کنند.
گواهی انحصار وراثت چیست و چرا به آن نیاز داریم؟
گواهی انحصار وراثت، سندی رسمی و قانونی است که توسط مرجع قضایی صادر می شود و هویت وراث قانونی متوفی و سهم الارث هر یک از آن ها را به وضوح مشخص می کند. این گواهی، مبنای هرگونه اقدام حقوقی و اداری در خصوص ماترک (اموال به جا مانده از متوفی) خواهد بود.
کاربردهای اصلی گواهی انحصار وراثت شامل موارد زیر است:
- انتقال مالکیت اموال منقول و غیرمنقول (مانند خودرو، ملک، سهام)
- برداشت وجوه از حساب های بانکی متوفی
- دریافت مطالبات حقوقی و دیون متوفی
- پیگیری پرونده های حقوقی و قضایی مرتبط با متوفی
- تعیین تکلیف سهام عدالت
همچنین، لازم به توضیح است که اصطلاحات حصر وراثت و انحصار وراثت به یک مفهوم حقوقی اشاره دارند و هر دو برای نام گذاری فرآیند شناسایی وراث و سهم الارث آن ها به کار می روند.
انواع گواهی انحصار وراثت: محدود و نامحدود
فرآیند انحصار وراثت با توجه به ارزش کلی دارایی های متوفی به دو نوع محدود و نامحدود تقسیم می شود. تشخیص نوع گواهی مورد نیاز، تأثیر مستقیمی بر مدارک و مراحل اداری و همچنین مدت زمان صدور آن دارد.
انحصار وراثت محدود
گواهی انحصار وراثت محدود برای مواقعی صادر می شود که مجموع ارزش اموال و دارایی های متوفی (ماترک) کمتر از ۵۰ میلیون تومان باشد. این نوع گواهی به دلیل سادگی نسبی مراحل و عدم نیاز به نشر آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار، با سرعت بیشتری صادر می گردد.
مراحل کلی دریافت گواهی انحصار وراثت محدود شامل ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و سپس بررسی و صدور گواهی توسط شورای حل اختلاف است. مدت زمان تقریبی اخذ این گواهی معمولاً بین ۳ تا ۷ روز کاری متغیر است.
انحصار وراثت نامحدود
در صورتی که ارزش کل اموال و دارایی های متوفی، ۵۰ میلیون تومان یا بیشتر باشد، متقاضیان باید برای انحصار وراثت نامحدود اقدام کنند. این نوع گواهی جامع تر بوده و برای تمامی امور مربوط به ترکه با هر ارزشی کاربرد دارد.
یکی از تفاوت های اصلی این نوع گواهی با نوع محدود، نیاز به انتشار آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار است. این آگهی توسط شورای حل اختلاف و به صورت رایگان منتشر می شود و هدف آن اطلاع رسانی عمومی برای اطمینان از عدم وجود ورثه یا ذی نفع دیگری است که از قلم افتاده باشد. پس از گذشت یک ماه از تاریخ انتشار آگهی، شورای حل اختلاف نسبت به صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود اقدام می کند. مدت زمان تقریبی برای اخذ این گواهی حدود ۴۰ روز کاری تا یک ماه است.
جدول مقایسه انحصار وراثت محدود و نامحدود
برای درک بهتر تفاوت های کلیدی بین این دو نوع گواهی، جدول زیر خلاصه ای از ویژگی های هر یک را ارائه می دهد:
| ویژگی | انحصار وراثت محدود | انحصار وراثت نامحدود |
|---|---|---|
| ارزش اموال | کمتر از ۵۰ میلیون تومان | ۵۰ میلیون تومان و بیشتر |
| نیاز به نشر آگهی | خیر | بله (توسط شورا و رایگان) |
| زمان صدور تقریبی | ۳ تا ۷ روز کاری | حدود ۴۰ روز تا ۱ ماه |
| کاربرد | برای اموال کم ارزش، برخی امور اداری خاص | برای تمامی امور مربوط به ترکه، انتقال مالکیت |
لیست کامل و جزئیات مدارک لازم برای درخواست گواهی انحصار وراثت
تهیه دقیق و کامل مدارک انحصار وراثت، گام اول و اساسی در فرآیند اخذ این گواهی است. نقص در هر یک از مدارک می تواند منجر به تأخیر طولانی در رسیدگی به پرونده شود. در ادامه، به تفصیل به هر یک از مدارک لازم برای حصر وراثت و نکات مربوط به آن ها می پردازیم:
گواهی فوت متوفی
این گواهی، سندی رسمی است که زمان و تاریخ فوت شخص را تأیید می کند. دریافت آن از سازمان ثبت احوال کشور الزامی است.
- نحوه اخذ: می توان به صورت حضوری با مراجعه به یکی از ادارات ثبت احوال (محل فوت یا محل سکونت متوفی) و ارائه مدارک شناسایی خود و متوفی اقدام کرد. همچنین، امکان دریافت گواهی فوت الکترونیک از طریق سامانه های مربوطه نیز فراهم است.
- راهکار در صورت عدم دسترسی به مدارک متوفی: در صورتی که به شناسنامه یا کارت ملی متوفی دسترسی ندارید، همچنان می توانید با ارائه مدارک شناسایی خود و تکمیل فرم های مربوطه، از ثبت احوال درخواست گواهی فوت کنید. در موارد پیچیده تر، شورای حل اختلاف می تواند استعلامات لازم را انجام دهد.
شناسنامه و کارت ملی متوفی
این مدارک برای تأیید هویت متوفی و اطمینان از ابطال شناسنامه وی پس از فوت ضروری است.
- اهمیت: ارائه این مدارک به شفافیت پرونده کمک می کند و از بروز هرگونه ابهام جلوگیری می نماید.
- راهکار در صورت گم شدن یا عدم دسترسی: اگر کارت ملی و شناسنامه متوفی گم شده یا در دسترس نیست، متقاضی می تواند این موضوع را در دادخواست خود اعلام کند. شورای حل اختلاف از طریق استعلام از اداره ثبت احوال، هویت و وضعیت متوفی را تأیید خواهد کرد.
شناسنامه و کارت ملی تمامی وراث
ارائه مدارک شناسایی تمامی وراث ضروری است تا هویت آن ها به طور کامل احراز شود.
- نکته مهم: متقاضی اصلی (یکی از وراث که دادخواست را ارائه می دهد) باید پیش از اقدام به ثبت دادخواست، در سامانه ثنا ثبت نام کرده و احراز هویت شده باشد. سایر وراث نیز باید دارای شناسه ثنا باشند یا حداقل یکی از وراث که دارای ثنا است، دادخواست را ارائه دهد.
- راهکار در صورت عدم همکاری یا عدم دسترسی: در مواردی که یکی از وراث حاضر به همکاری نیست یا به مدارک شناسایی وی دسترسی وجود ندارد، متقاضی می تواند این موضوع را به شورای حل اختلاف اطلاع دهد. شورا می تواند از طریق استعلام از ثبت احوال، اطلاعات هویتی وراث را به دست آورد و پرونده را پیش ببرد.
در فرآیند انحصار وراثت، عدم همکاری یک یا چند وارث در ارائه مدارک شناسایی، مانع از پیشرفت پرونده نخواهد شد؛ شورای حل اختلاف اختیار استعلام مستقیم از ثبت احوال را دارد.
سند ازدواج یا رونوشت عقدنامه متوفی
این سند برای تعیین سهم الارث همسر متوفی (زوجه یا زوج) از ترکه اهمیت حیاتی دارد.
- اهمیت: در صورت وجود همسر دائمی، سهم الارث وی (یک هشتم در صورت وجود فرزند و یک چهارم در صورت عدم وجود فرزند) طبق قانون تعیین می شود.
- راهکار در صورت عدم دسترسی: اگر عقدنامه متوفی در دسترس نیست، می توان با مراجعه به دفترخانه ثبت ازدواج محل وقوع عقد، رونوشت آن را دریافت کرد. در غیر این صورت، شورای حل اختلاف می تواند استعلامات لازم را انجام دهد.
استشهادیه محضری انحصار وراثت
استشهادیه انحصار وراثت سندی است که توسط حداقل سه نفر شاهد تنظیم و در دفتر اسناد رسمی گواهی می شود. این شاهدان باید متوفی و وراث وی را به خوبی بشناسند و تأیید کنند که متوفی، به جز افراد نامبرده در استشهادیه، وارث دیگری ندارد.
- توضیح کامل: شاهدان با حضور در دفتر اسناد رسمی و امضای فرم مخصوص استشهادیه، اطلاعات مربوط به متوفی (نام، نام خانوادگی، تاریخ فوت) و مشخصات تمامی وراث (نام، نام خانوادگی، نسبت با متوفی) را تأیید می کنند.
- محتوای فرم استشهادیه: این فرم شامل مشخصات کامل متوفی، تاریخ و محل فوت، و لیست کامل وراث با ذکر نام، نام خانوادگی، شماره ملی و نسبت آن ها با متوفی است. شاهدان نیز مشخصات خود را در این فرم ثبت می کنند.
- هزینه تقریبی استشهادیه محضری: هزینه تنظیم و گواهی امضا در دفاتر اسناد رسمی برای استشهادیه محضری، مطابق تعرفه سال ۱۴۰۴ متغیر است و باید قبل از اقدام از دفترخانه استعلام شود.
- نکته: در برخی موارد، وکلا می توانند با استفاده از اختیارات قانونی خود و بدون نیاز به حضور فیزیکی شهود، نسبت به تهیه استشهادیه اقدام کنند که این امر می تواند فرآیند را تسهیل کند.
وصیت نامه رسمی یا عادی (در صورت وجود)
اگر متوفی پیش از فوت خود وصیت نامه رسمی یا عادی تنظیم کرده باشد، ارائه آن به شورای حل اختلاف ضروری است.
- توضیح: وصیت نامه رسمی در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود و از اعتبار قانونی بالایی برخوردار است. وصیت نامه عادی (دست نویس یا تایپ شده بدون ثبت رسمی) نیز در صورت احراز صحت و اصالت (مانند تأیید امضا و خط متوفی) می تواند معتبر باشد. وصیت فقط تا یک سوم اموال متوفی نافذ است.
- تأکید: حتی وصیت نامه عادی نیز باید به شورای حل اختلاف ارائه شود. در مورد وصیت نامه عادی، ممکن است برای تنفیذ وصیت نامه نیاز به طرح دعوا در دادگاه باشد تا اعتبار آن رسماً تأیید شود.
گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث (فقط برای متوفیان قبل از ۱۳۹۵)
قانون مالیات بر ارث در سال ۱۳۹۵ تغییرات عمده ای داشته است. این گواهی تنها برای متوفیانی که پیش از تاریخ ۱ فروردین ۱۳۹۵ فوت کرده اند، در مرحله اخذ انحصار وراثت لازم است.
- توضیح قانون جدید: برای متوفیان بعد از ۱ فروردین ۱۳۹۵، ارائه اظهارنامه مالیاتی انحصار وراثت در مرحله اخذ گواهی انحصار وراثت الزامی نیست و وراث می توانند پس از دریافت گواهی و در مراحل بعدی انتقال یا تقسیم اموال، نسبت به تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات اقدام کنند.
- اهمیت برای متوفیان قبل از ۱۳۹۵: در این موارد، وراث باید ابتدا به اداره امور مالیاتی مراجعه کرده و اظهارنامه مالیات بر ارث را تسلیم کنند تا گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث را دریافت کرده و به شورای حل اختلاف ارائه دهند.
- نحوه دریافت گواهی: این گواهی پس از تسلیم اظهارنامه الکترونیکی مالیات بر ارث و تأیید آن توسط اداره مالیات صادر می شود.
مراحل گام به گام اخذ گواهی انحصار وراثت (راهنمای عملی)
فرآیند اخذ گواهی انحصار وراثت شامل چندین مرحله مشخص و پی درپی است که درک صحیح آن ها به وراث در تسریع امور کمک شایانی می کند:
- تهیه و تکمیل مدارک اولیه: ابتدا، تمامی مدارک لازم که در بخش قبلی به آن ها اشاره شد (مانند گواهی فوت، شناسنامه ها، عقدنامه و استشهادیه محضری) را گردآوری و آماده کنید. دقت در این مرحله از بروز تأخیرهای بعدی جلوگیری می کند.
- ثبت نام در سامانه ثنا: متقاضی اصلی (یکی از وراث یا وکیل وی) باید حتماً در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) ثبت نام و احراز هویت کرده باشد تا بتواند از روند پرونده مطلع شود و ابلاغیه ها را دریافت کند.
- مراجعه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت دادخواست: با در دست داشتن تمامی مدارک تکمیل شده، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت را ثبت کنید. در این دادخواست، متقاضی به عنوان خواهان و تمامی وراث دیگر (حتی اگر همکاری نکنند) به عنوان خوانده ذکر می شوند، اما حضور فیزیکی خواندگان در این مرحله لازم نیست. هزینه دادرسی نیز در این دفتر پرداخت می شود.
- ارجاع پرونده به شورای حل اختلاف: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شورای حل اختلاف صالح ارجاع داده می شود. مرجع صالح، شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی است.
- بررسی مدارک و انجام استعلامات لازم: شورای حل اختلاف مدارک ارائه شده را بررسی می کند و در صورت نیاز، استعلاماتی از ثبت احوال، اداره مالیات، یا سایر مراجع انجام می دهد تا از صحت اطلاعات و عدم وجود ورثه پنهانی اطمینان حاصل کند.
- (فقط برای انحصار وراثت نامحدود) نشر آگهی در روزنامه کثیرالانتشار: اگر ارزش ماترک بیش از ۵۰ میلیون تومان باشد (انحصار وراثت نامحدود)، شورای حل اختلاف به صورت رایگان آگهی مربوط به درخواست انحصار وراثت را در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار منتشر می کند. این آگهی به مدت یک ماه منتشر می شود.
- صدور گواهی انحصار وراثت: پس از تکمیل مراحل بررسی و (در صورت نیاز) گذشت مدت زمان نشر آگهی، شورای حل اختلاف نسبت به صدور گواهی انحصار وراثت اقدام می کند. این گواهی شامل نام و مشخصات تمامی وراث و میزان سهم الارث هر یک از آن ها است.
- دریافت گواهی: گواهی صادر شده از طریق سامانه ثنا به متقاضی ابلاغ می شود و وراث می توانند نسخه برابر اصل آن را از شورای حل اختلاف دریافت کنند.
هزینه ها و مدت زمان انحصار وراثت در سال ۱۴۰۴
آگاهی از هزینه انحصار وراثت و مدت زمان مورد نیاز برای اخذ گواهی، برای متقاضیان بسیار مهم است. این موارد به نوع گواهی و پیچیدگی پرونده بستگی دارند.
هزینه های دولتی و الزامی
- هزینه دادرسی: این هزینه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی هنگام ثبت دادخواست پرداخت می شود و مبلغ تقریبی آن در سال ۱۴۰۴ حدود ۴۰۰ هزار تومان است. این مبلغ مستقیماً به حساب قوه قضاییه واریز می گردد.
- هزینه استشهادیه محضری: هزینه تنظیم و گواهی امضا در دفاتر اسناد رسمی برای استشهادیه انحصار وراثت، بسته به تعرفه های سالانه متغیر است.
- هزینه نشر آگهی: برای انحصار وراثت نامحدود، آگهی در روزنامه کثیرالانتشار منتشر می شود که این فرآیند توسط شورای حل اختلاف و به صورت رایگان انجام می گیرد. بنابراین، وراث نیازی به پرداخت مستقیم این هزینه ندارند.
هزینه های اختیاری (حق الوکاله وکیل)
استفاده از وکیل دادگستری برای پیگیری پرونده انحصار وراثت اختیاری است، اما می تواند به تسریع و دقت بیشتر در انجام امور کمک کند.
- میانگین حق الوکاله: حق الوکاله وکلا برای پرونده های انحصار وراثت متغیر است و به پیچیدگی پرونده، نوع خدمات درخواستی و توافق با وکیل بستگی دارد. این مبلغ می تواند از چند میلیون تومان آغاز شود.
- خدمات اضافی وکیل: وکلا علاوه بر پیگیری مراحل اصلی، می توانند خدماتی نظیر تهیه استشهادیه، پیگیری امور مالیات بر ارث، و انجام استعلامات خاص را نیز ارائه دهند که این موارد ممکن است هزینه جداگانه ای داشته باشند.
مدت زمان اخذ گواهی
مدت زمان لازم برای صدور گواهی انحصار وراثت بسته به نوع آن متفاوت است:
- انحصار وراثت محدود: معمولاً بین ۳ تا ۷ روز کاری طول می کشد.
- انحصار وراثت نامحدود: به دلیل نیاز به نشر آگهی و سپری شدن دوره یک ماهه پس از آن، این فرآیند حدود ۴۰ روز تا ۱ ماه به طول می انجامد.
- مدت اعتبار گواهی: گواهی انحصار وراثت دارای اعتبار دائمی است و تاریخ انقضا ندارد.
- عوامل مؤثر بر طولانی شدن: نقص مدارک، نیاز به استعلامات بیشتر از مراجع مختلف (مانند ثبت احوال یا اداره مالیات)، و عدم همکاری وراث می تواند زمان رسیدگی به پرونده را افزایش دهد.
نکات کلیدی و پرسش های متداول در مورد انحصار وراثت
در فرآیند انحصار وراثت، سوالات و چالش های متعددی ممکن است برای وراث پیش بیاید. در این بخش، به برخی از مهم ترین پرسش های متداول و نکات کلیدی می پردازیم:
وراث چه کسانی هستند؟ (طبقات ارث)
وراث بر اساس قانون مدنی ایران به سه طبقه تقسیم می شوند و ارث بردن طبقات بعدی، منوط به عدم وجود وراث در طبقات قبلی است. همسر (دائمی) در تمامی طبقات از ارث سهم می برد.
- طبقه اول: شامل پدر، مادر، فرزندان و نوادگان (در صورت نبود فرزند) متوفی است.
- طبقه دوم: شامل پدربزرگ، مادربزرگ، خواهر و برادر و فرزندان آن ها (در صورت نبود خواهر و برادر) متوفی است.
- طبقه سوم: شامل عمه، عمو، دایی، خاله و فرزندان آن ها (در صورت نبود عمه، عمو، دایی، خاله) متوفی است.
وجود یک نفر از طبقه اول، مانع از ارث بردن تمامی افراد در طبقات دوم و سوم می شود.
ماترک متوفی چیست؟
ماترک به تمامی اموال، دارایی ها، حقوق و دیون (بدهی ها) که پس از فوت شخص از او باقی می ماند، اطلاق می شود. این شامل اموال منقول (مانند وجه نقد، سپرده بانکی، خودرو، سهام) و غیرمنقول (مانند زمین و ملک) و همچنین مطالبات و حقوق مالی متوفی از دیگران می شود.
اگر یکی از وراث همکاری نکند یا مدارکی ارائه ندهد چه باید کرد؟
همانطور که قبلاً اشاره شد، عدم همکاری وراث در انحصار وراثت یا عدم دسترسی به مدارک آن ها، مانعی جدی برای پیگیری پرونده نیست. یکی از وراث می تواند به تنهایی دادخواست انحصار وراثت را ثبت کند و در صورت نیاز، شورای حل اختلاف از طریق استعلام از اداره ثبت احوال، اطلاعات هویتی وراث غایب یا غیرهمکار را به دست خواهد آورد.
گرفتن المثنی گواهی انحصار وراثت چگونه است؟
در صورتی که گواهی انحصار وراثت گم شود، هر یک از وراث یا ذی نفعان می توانند با مراجعه به شورای حل اختلافی که گواهی را صادر کرده است، درخواست المثنی گواهی انحصار وراثت یا کپی برابر اصل آن را نمایند. این فرآیند معمولاً پیچیدگی زیادی ندارد.
آیا امکان اعتراض به گواهی انحصار وراثت وجود دارد؟
بله، هر ذی نفعی که نسبت به محتوای گواهی انحصار وراثت (مثلاً عدم ذکر نام یکی از وراث یا اشتباه در سهم الارث) اعتراض داشته باشد، می تواند بدون قید مدت زمان خاصی، به مرجع صادرکننده گواهی (شورای حل اختلاف) اعتراض خود را ارائه کند و درخواست اصلاح یا ابطال گواهی را بنماید. در این صورت، شورا مجدداً پرونده را بررسی و تصمیم گیری خواهد کرد.
انحصار وراثت برای سهام عدالت
برای تعیین تکلیف سهام عدالت متوفی و انتقال آن به وراث، دریافت گواهی انحصار وراثت امری ضروری است. وراث باید ابتدا این گواهی را اخذ کرده و سپس با مراجعه به سامانه های مربوطه یا نهادهای ذی ربط، نسبت به انتقال سهام عدالت اقدام کنند.
مالیات بر ارث (پس از اخذ گواهی)
مالیات بر ارث یکی از مراحل مهم پس از اخذ گواهی انحصار وراثت است که وراث باید پیش از تقسیم یا انتقال اموال متوفی، آن را پرداخت کنند.
- زمان و چگونگی پرداخت: برای متوفیان بعد از سال ۱۳۹۵، نیازی به پرداخت مالیات در مرحله انحصار وراثت نیست. وراث می توانند پس از اخذ گواهی، اظهارنامه مالیاتی را تکمیل و تسلیم اداره امور مالیاتی کنند و پیش از تقسیم یا انتقال اموال، مالیات متعلقه را بپردازند.
- عدم جریمه برای تأخیر (برای متوفیان بعد از ۱۳۹۵): بر اساس قانون جدید، برای متوفیان بعد از سال ۱۳۹۵، تأخیر در تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث یا پرداخت آن، مشمول جریمه نمی شود. با این حال، تسلیم اظهارنامه در یک سال اول پس از فوت، ممکن است امتیازات و معافیت های محدودی را به همراه داشته باشد.
- جدول درصد مالیات بر ارث: درصد مالیات بر ارث بر اساس طبقه وراث و نوع اموال متفاوت است:
| نوع دارایی | طبقه اول | طبقه دوم | طبقه سوم |
|---|---|---|---|
| سپرده بانکی | ۳ % | ۶ % | ۱۲ % |
| سهام بورسی | ۰.۷۵ % | ۱.۵ % | ۳ % |
| سرقفلی | ۳ % | ۱۵ % | ۳۰ % |
| املاک | ۷.۵ % | ۱۵ % | ۳۰ % |
| سهام غیر بورسی | ۶ % | ۱۲ % | ۲۴ % |
آیا حضور همه وراث در مراحل انحصار وراثت الزامی است؟
خیر، برای درخواست و پیگیری گواهی انحصار وراثت، حضور تمامی وراث الزامی نیست و اقدام تنها یک نفر از وراث یا وکیل قانونی وی کافی است. همانطور که ذکر شد، در صورت عدم همکاری سایر وراث، شورای حل اختلاف از طریق استعلامات رسمی، اطلاعات لازم را جمع آوری خواهد کرد.
محل صالح رسیدگی به درخواست انحصار وراثت کجاست؟
مرجع صالح برای رسیدگی به درخواست گواهی انحصار وراثت، شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی است. این شورا مسئول بررسی مدارک، انجام استعلامات و در نهایت صدور گواهی می باشد.
انحصار وراثت املاک قولنامه ای و خودرو
برای انحصار وراثت املاک قولنامه ای و همچنین خودرو، همانند سایر اموال، دریافت گواهی انحصار وراثت ضروری است. حتی اگر ملکی سند رسمی نداشته و تنها با قولنامه خریداری شده باشد، وراث برای اثبات مالکیت خود و انتقال آن به خریداران بعدی، نیاز به این گواهی دارند. فرآیند انتقال خودرو متوفی نیز نیازمند گواهی انحصار وراثت است.
اگر طلبکار متوفی باشیم، چگونه می توان انحصار وراثت کرد؟
ذی نفعان به جز وراث (مانند طلبکاران متوفی) نیز می توانند برای اخذ گواهی انحصار وراثت اقدام کنند. در این صورت، فرد طلبکار باید با ارائه دلایل و مدارک مثبته (مانند چک یا سند بدهی) به شورای حل اختلاف، درخواست صدور گواهی را بنماید تا بتواند مطالبات خود را از محل ماترک پیگیری کند.
جرم پنهان کردن وارث از شورا
بر اساس ماده ۹ قانون تصدیق انحصار وراثت، اگر شخصی عمداً یکی از وراث را از شورای حل اختلاف پنهان کند و گواهی انحصار وراثت خلاف واقع اخذ نماید، مرتکب جرم کلاهبرداری شده و تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت. این امر می تواند مجازات های سنگینی را به دنبال داشته باشد و گواهی صادر شده نیز ابطال خواهد شد.
انحصار وراثت برای ایرانیان خارج از کشور
ایرانیان خارج از کشور نیز می توانند برای انحصار وراثت اقدام کنند. در این موارد، ابتدا فوت متوفی باید توسط سفارت یا کنسولگری ایران در کشور محل فوت تأیید و در سیستم ثبت احوال ایران ثبت شود. سپس، یکی از وراث می تواند با اعطای وکالت به وکیل دادگستری در ایران، مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت را پیگیری نماید.
در مورد گم شدن انحصار وراثت قدیمی چه باید کرد؟
اگر گواهی انحصار وراثت قدیمی گم شده و به کلاسه پرونده و شعبه صادرکننده آن دسترسی ندارید، بهترین راهکار این است که مجدداً برای اخذ گواهی انحصار وراثت اقدام کنید. در برخی موارد، با جستجوی کد ملی متوفی در سیستم قضایی، می توان به اطلاعات پرونده های قدیمی دسترسی پیدا کرد، اما این امر همیشه میسر نیست.
سوالات متداول
در ادامه به برخی از سوالات رایج و پرتکرار در خصوص فرآیند انحصار وراثت پاسخ می دهیم:
آیا برای انتقال سهام عدالت، گواهی انحصار وراثت محدود کافی است؟
پاسخ: بله، برای انتقال سهام عدالت متوفی، معمولاً گواهی انحصار وراثت محدود کفایت می کند. اما در مواردی که مجموع اموال متوفی (شامل سهام عدالت و سایر دارایی ها) از ۵۰ میلیون تومان بیشتر باشد، نیاز به گواهی انحصار وراثت نامحدود خواهد بود.
آیا برای املاک قولنامه ای نیز مالیات بر ارث تعلق می گیرد؟
پاسخ: خیر، معمولاً برای املاک قولنامه ای که سند رسمی ندارند، در مراحل اولیه اظهارنامه مالیات بر ارث، نیازی به اعلام به اداره مالیات نیست. مالیات بر ارث بیشتر بر روی اموال دارای سند رسمی و وجوه نقد محاسبه می شود. با این حال، در صورت رسمیت یافتن سند در آینده، ممکن است مالیات بر ارث تعلق گیرد.
در صورت فوت یکی از وراث در طی فرآیند انحصار وراثت چه باید کرد؟
پاسخ: اگر یکی از وراث پس از متوفی اصلی و قبل از صدور گواهی انحصار وراثت فوت کند، برای آن وارث نیز باید به طور جداگانه درخواست انحصار وراثت داده شود تا وراث وی جایگزین او در پرونده اصلی شوند و سهم الارث او به وراث خودش منتقل گردد.
آیا امکان افراز (جداسازی) مال مشاع (مشترک) قبل از تقسیم ترکه وجود دارد؟
پاسخ: برای املاک دارای سند رسمی که به صورت مشاع به وراث رسیده است، وراث می توانند پس از اخذ گواهی انحصار وراثت و پرداخت مالیات بر ارث، از اداره ثبت اسناد و املاک محل، درخواست افراز ملک مشاع را بنمایند. در صورت عدم امکان افراز، می توان با دادخواست فروش ملک مشاع به دادگاه مراجعه کرد.
مراحل انحصار وراثت برای متوفیان قبل از سال ۹۵ چه تفاوتی دارد؟
پاسخ: مهم ترین تفاوت، نیاز به ارائه گواهی تسلیم اظهارنامه مالیات بر ارث در مرحله دادخواست انحصار وراثت است. برای متوفیان بعد از سال ۹۵، این گواهی در مرحله اخذ گواهی انحصار وراثت الزامی نیست.
اگر متوفی مالی نداشته باشد، آیا باز هم انحصار وراثت لازم است؟
پاسخ: بله، حتی در صورتی که متوفی هیچ گونه مالی از خود بر جای نگذاشته باشد یا ارزش اموال بسیار ناچیز باشد، برای انجام برخی امور اداری مانند بستن حساب های بانکی، قطع اشتراک های خدماتی یا حتی برای دریافت برخی حقوق بازنشستگی، ارائه گواهی انحصار وراثت محدود ضروری است.
نتیجه گیری
فرآیند اخذ گواهی انحصار وراثت، یک مرحله حیاتی و اجتناب ناپذیر پس از فوت یک شخص است که به وراث کمک می کند تا به طور قانونی، مالکیت اموال و دارایی های متوفی را به دست آورند. گردآوری دقیق مدارک لازم برای گرفتن برگه انحصار وراثت، شناخت انواع گواهی (محدود و نامحدود)، آگاهی از مراحل گام به گام و هزینه های مربوطه، نقش بسزایی در تسریع و تسهیل این فرآیند دارد.
با توجه به پیچیدگی های قانونی و اهمیت حقوقی این موضوع، توصیه می شود در صورت بروز هرگونه ابهام یا چالش خاص، به منظور جلوگیری از بروز خطاها و مشکلات احتمالی، حتماً از مشاوره با متخصصان حقوقی و وکلای پایه یک دادگستری بهره مند شوید. این اقدام می تواند مسیر دریافت گواهی را برای شما هموارتر و اطمینان بخش تر سازد.