نمونه شکایت ترک انفاق همسر
نمونه شکایت ترک انفاق همسر
شکایت کیفری ترک انفاق همسر، اقدامی قانونی است که زن برای مطالبه حقوق معیشتی خود در مواجهه با عدم پرداخت نفقه از سوی شوهرش انجام می دهد. این شکایت، بر پایه ضمانت اجرایی کیفری ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده بنا شده است.
نفقه، به عنوان یکی از مهم ترین تکالیف مالی زوج در زندگی زناشویی، بنیان اقتصادی و معیشتی خانواده را تشکیل می دهد. قانونگذار با آگاهی از اهمیت این موضوع، ضمانت اجراهای متعددی را برای تضمین پرداخت آن پیش بینی کرده است. در کنار مسیر حقوقی مطالبه نفقه، جرم انگاری ترک انفاق به زوجه این امکان را می دهد که با طرح شکایت کیفری، ضمن پیگیری حقوق مالی خود، با سوء استفاده احتمالی از عدم پرداخت نفقه نیز مقابله نماید. این مقاله به تفصیل به تمامی ابعاد این شکایت، از مبانی قانونی و شرایط تحقق جرم تا نحوه تنظیم شکواییه و مراحل رسیدگی، می پردازد تا راهنمایی جامع و کاربردی برای زنانی باشد که در مسیر احقاق حقوق خود گام برمی دارند.
مبانی حقوقی و قانونی ترک انفاق
شناخت دقیق مفاهیم حقوقی و چارچوب قانونی مربوط به نفقه و جرم ترک انفاق، گام نخست در پیگیری مؤثر این گونه دعاوی است. این بخش به تشریح جزئیات قانونی این مفاهیم می پردازد.
نفقه چیست و چه کسانی مستحق آن هستند؟
نفقه، مجموعه ای از نیازهای ضروری زندگی است که قانون برای برخی افراد، تأمین آن را بر عهده اشخاص دیگر قرار داده است. در ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران صراحتاً بیان شده است که «در عقد دائم، نفقه زن به عهده شوهر است.»
تعریف جامع نفقه زوجه: نفقه، صرفاً شامل خوراک و پوشاک نمی شود، بلکه دامنه گسترده تری از نیازها را در بر می گیرد که متناسب با شأن اجتماعی و وضعیت خانوادگی زوجه تعیین می گردد. این موارد عبارتند از:
- خوراک کافی و متناسب با عرف و شأن زوجه.
- پوشاک در فصول مختلف سال و متناسب با نیازها و عرف جامعه.
- مسکن مستقل و متناسب با شأن زوجه و خانواده.
- اثاث منزل لازم و متناسب با نیازهای زندگی مشترک.
- هزینه های درمانی و بهداشتی زوجه.
- هزینه خادم (در صورتی که زوجه پیش از ازدواج دارای خادم بوده و یا به دلیل وضعیت جسمانی یا بیماری، به خادم نیاز داشته باشد و این امر جزو شأن او محسوب شود).
- سایر لوازم و نیازهای متعارف زندگی بر اساس عرف محل و شأن زوجه.
شروط استحقاق نفقه برای زوجه در عقد دائم: اصلی ترین شرط استحقاق نفقه برای زوجه، «تمکین» اوست. تمکین به دو دسته تقسیم می شود:
- تمکین عام: به معنای اطاعت از شوهر در امور کلی زندگی مشترک و انجام وظایف زناشویی و سکونت در منزل مشترک.
- تمکین خاص: به معنای برقراری رابطه زناشویی.
در صورتی که زوجه بدون عذر موجه از تمکین عام یا خاص خودداری کند، «ناشزه» محسوب شده و حق نفقه از او سلب می شود. البته استثنائاتی نیز وجود دارد که در ادامه به آن ها اشاره خواهد شد.
اشاره مختصر به نفقه سایر افراد واجب النفقه: علاوه بر نفقه زوجه، قانون نفقه سایر واجب النفقه (مانند نفقه فرزندان صغیر یا کبیر معسر و نفقه والدین معسر) را نیز بر عهده اشخاصی قرار داده است. ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده نیز علاوه بر نفقه زوجه، به ترک انفاق سایر واجب النفقه نیز اشاره دارد؛ اما تمرکز این مقاله بر ترک انفاق همسر است.
جرم ترک انفاق: تعریف و مجازات قانونی
قانونگذار برای تضمین حقوق مالی زوجه، عدم پرداخت نفقه را در شرایط خاصی جرم انگاری کرده است. این امر به زوجه این امکان را می دهد که علاوه بر طرح دعوای حقوقی، از طریق کیفری نیز به دنبال احقاق حق خود باشد.
تحلیل ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱: این ماده صراحتاً بیان می کند: «هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.»
توضیح مجازات حبس تعزیری درجه شش: بر اساس قانون مجازات اسلامی، حبس تعزیری درجه شش، مجازاتی است که مدت آن «بیش از شش ماه تا دو سال» می باشد. این مجازات، نشان دهنده اهمیت موضوع نفقه در نظام حقوقی ایران و برخورد جدی با مرتکبین ترک انفاق است.
تفاوت ماهیتی دعوای حقوقی مطالبه نفقه با شکایت کیفری ترک انفاق:
علیرغم آنکه هر دو مسیر حقوقی و کیفری به منظور مطالبه نفقه هستند، تفاوت های اساسی دارند:
- هدف: در دعوای حقوقی، هدف صرفاً مطالبه و دریافت نفقه معوقه یا جاری است. در شکایت کیفری، علاوه بر امکان مطالبه ضرر و زیان (نفقه معوقه)، هدف اصلی مجازات زوج بابت ارتکاب جرم است.
- مرجع رسیدگی: دعاوی حقوقی نفقه در دادگاه های خانواده و شوراهای حل اختلاف (برای مبالغ کمتر) مطرح می شوند، در حالی که شکایت کیفری ترک انفاق ابتدا در دادسرا و سپس در دادگاه کیفری دو مورد رسیدگی قرار می گیرد.
- اثبات: در دعوای حقوقی، اثبات عدم پرداخت نفقه و میزان آن اهمیت دارد. در دعوای کیفری، اثبات قصد مجرمانه (سوءنیت) و امتناع از پرداخت نفقه با وجود استطاعت مالی، لازم است.
- نتیجه: نتیجه دعوای حقوقی، حکم به پرداخت نفقه است، اما نتیجه دعوای کیفری، حبس و امکان پرداخت نفقه (به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم) می باشد.
شرایط اساسی برای تحقق جرم ترک انفاق
برای اینکه عمل عدم پرداخت نفقه، عنوان مجرمانه «ترک انفاق» به خود بگیرد و منجر به محکومیت کیفری شود، وجود شرایط خاصی ضروری است:
- استطاعت مالی زوج: این شرط به معنای توانایی مالی مرد برای پرداخت نفقه است. با این حال، اثبات آن بر عهده زوجه نیست. بلکه اصل بر استطاعت مالی زوج است و در صورت ادعای عدم توانایی، این زوج است که باید ناتوانی خود را اثبات کند. دادگاه تنها در صورتی به این ادعا رسیدگی می کند که زوج مدارک و دلایل معتبر برای اثبات عدم استطاعت خود ارائه دهد.
- تمکین زوجه: همانطور که پیش تر گفته شد، تمکین زوجه شرط اصلی استحقاق نفقه است. اگر زوجه بدون دلیل موجه از تمکین عام یا خاص خودداری کند، نفقه به او تعلق نمی گیرد و در نتیجه، امتناع زوج از پرداخت نفقه جرم محسوب نمی شود.
نکته کلیدی: تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده و نقش حق حبس زوجه
یکی از مهم ترین تحولات حقوقی در زمینه ترک انفاق، تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده است که به موضوع «حق حبس» زوجه می پردازد.
شرح کامل ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی و مفهوم حق حبس در مهریه: ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی مقرر می دارد: «زن می تواند تا مهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مهر او حال باشد و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود.» این حق که به «حق حبس» معروف است، به زوجه اجازه می دهد تا قبل از دریافت مهریه حال خود، از تمکین (هم تمکین عام و هم تمکین خاص) خودداری کند و در عین حال، حق نفقه او ساقط نشود.
توضیح صریح تبصره ماده ۵۳: امکان شکایت کیفری ترک انفاق حتی در صورت استفاده زوجه از حق حبس (قبل از اولین نزدیکی): پیش از تصویب قانون حمایت خانواده ۱۳۹۱، در خصوص امکان طرح شکایت کیفری ترک انفاق توسط زنی که از حق حبس استفاده می کرد، ابهاماتی وجود داشت. اما تبصره ماده ۵۳ این ابهام را برطرف کرده و صراحتاً بیان می دارد: «امتناع از پرداخت نفقه زوجه ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.»
این تبصره به وضوح نشان می دهد که استفاده زوجه از حق حبس، به موجب قانون، مجوزی برای عدم تمکین محسوب می شود و در این حالت، زوج موظف به پرداخت نفقه است. بنابراین، اگر زوج با وجود استفاده قانونی زوجه از حق حبس (قبل از اولین نزدیکی)، از پرداخت نفقه خودداری کند، مرتکب جرم ترک انفاق شده و زوجه می تواند علیه او شکایت کیفری مطرح کند.
بیان مصادیق و مثال های عملی برای فهم بهتر این تبصره:
- اگر زنی در ابتدای زندگی مشترک و قبل از شروع نزدیکی، به همسرش اعلام کند که تا دریافت تمام یا بخشی از مهریه حال خود (که معمولاً تمام مهریه در عقد دائم حال است)، از شروع زندگی مشترک (تمکین عام) و تمکین خاص خودداری می کند و در عین حال، نفقه خود را نیز مطالبه نماید، زوج مکلف به پرداخت نفقه است. در صورت امتناع، زوجه می تواند شکایت کیفری ترک انفاق مطرح کند.
- حتی اگر زوج اقساط مهریه را پرداخت کند، تا زمانی که کل مهریه حال پرداخت نشده باشد، زوجه می تواند از حق حبس استفاده کند و همچنان مستحق نفقه است.
جنبه خصوصی بودن جرم ترک انفاق و آثار آن
جرم ترک انفاق، از جمله جرایم «خصوصی محض» محسوب می شود که ویژگی های خاصی را در روند دادرسی به دنبال دارد.
معنی خصوصی محض بودن جرم و لزوم شکایت شاکی خصوصی: این بدان معناست که تعقیب کیفری و پیگیری جرم ترک انفاق، تنها با شکایت خود شاکی (زوجه یا سایر واجب النفقه) آغاز می شود. دستگاه قضایی نمی تواند بدون شکایت شاکی خصوصی، راساً اقدام به تعقیب و رسیدگی به این جرم نماید.
تأثیر گذشت شاکی در هر مرحله از دادرسی: یکی از مهم ترین آثار خصوصی محض بودن این جرم، این است که اگر شاکی خصوصی در هر مرحله از مراحل دادرسی (اعم از دادسرا، دادگاه بدوی، تجدیدنظر یا حتی پس از صدور حکم قطعی و در مرحله اجرا) از شکایت خود «گذشت» کند، تعقیب جزایی یا اجرای مجازات متوقف و موقوف می شود. این ویژگی، امکان مصالحه و سازش بین زوجین را در طول روند پرونده فراهم می آورد.
راهنمای عملی تنظیم و ثبت شکواییه ترک انفاق
برای طرح شکایت کیفری ترک انفاق، زوجه باید مراحل مشخصی را طی کند و مدارک لازم را ارائه دهد. این بخش، راهنمای گام به گام این فرآیند است.
مدارک لازم و ضروری جهت طرح شکایت
قبل از مراجعه به مراجع قضایی، زوجه باید مدارک زیر را آماده و جمع آوری نماید:
- رونوشت مصدق سند رسمی ازدواج: این سند، اصلی ترین مدرک برای اثبات رابطه زوجیت و استحقاق نفقه است.
- کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی (زوجه): برای احراز هویت شاکی.
- کپی کارت ملی و شناسنامه مشتکی عنه (زوج): در صورت دسترسی به این مدارک، روند شناسایی و ابلاغ به زوج تسهیل می شود. (عدم دسترسی به کپی مدارک زوج مانع از طرح شکایت نیست، اما ارائه اطلاعات هویتی دقیق وی لازم است).
- دلایل و مستندات اثبات عدم پرداخت نفقه: این بخش بسیار حیاتی است و می تواند شامل موارد زیر باشد:
- اظهارنامه ارسالی: در صورتی که زوجه قبلاً از طریق اظهارنامه رسمی، عدم پرداخت نفقه را به زوج گوشزد کرده و درخواست نفقه کرده باشد.
- شهادت شهود: افرادی که از عدم پرداخت نفقه توسط زوج مطلع هستند، می توانند به عنوان شاهد معرفی شوند. این افراد باید برای حضور در دادسرا یا دادگاه آماده باشند.
- پرینت حساب بانکی: در صورتی که زوج پیش از این به صورت ناقص یا نامنظم نفقه را واریز می کرده و اکنون آن را قطع کرده است، پرینت حساب بانکی می تواند دلیلی بر روند پرداخت و قطع آن باشد.
- صورتجلسات مربوط به عدم تمکین زوج و ترک منزل: در صورتی که زوج، زوجه را از منزل مشترک بیرون رانده یا خود منزل را ترک کرده باشد، صورتجلسات کلانتری یا شوراهای حل اختلاف می تواند به عنوان دلیل ارائه شود.
- سایر ادله و امارات: هر مدرکی که به نحوی عدم پرداخت نفقه را اثبات کند، می تواند مفید باشد.
مرجع صالح برای طرح شکایت ترک انفاق
شکایت کیفری ترک انفاق باید در مرجع قضایی صالح مطرح شود.
دادسرای عمومی و انقلاب: مرجع اولیه برای طرح شکایت کیفری ترک انفاق، دادسرای عمومی و انقلاب است. پس از تکمیل شکواییه، شاکی باید آن را از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادسرا ارسال کند. صلاحیت محلی دادسرا بر اساس یکی از موارد زیر تعیین می شود:
- محل اقامت زوجه.
- محل وقوع جرم (مثلاً مکانی که زوج باید نفقه را پرداخت می کرده ولی نکرده است).
در عمل، معمولاً دادسرای محل اقامت زوجه، مرجع صالح شناخته می شود.
مراحل گام به گام تنظیم و ثبت شکواییه
ثبت شکواییه، نیازمند دقت در تکمیل اطلاعات و رعایت تشریفات قانونی است.
نحوه تکمیل برگ شکواییه: شکواییه باید شامل اجزاء اصلی زیر باشد:
- مشخصات شاکی: نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی، آدرس دقیق، شماره تماس.
- مشخصات مشتکی عنه: نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره ملی (در صورت اطلاع)، آدرس دقیق (در صورت اطلاع).
- موضوع شکایت: ترک انفاق همسر.
- زمان و محل وقوع جرم: تاریخ یا بازه زمانی که نفقه پرداخت نشده است و محل زندگی مشترک.
- دلایل و مستندات: لیست مدارکی که در بخش قبل ذکر شد.
- شرح شکایت: این بخش مهمترین قسمت شکواییه است که باید به صورت واضح، دقیق و با جزئیات کامل (اما مختصر و مفید) نوشته شود. در شرح شکایت باید وقایع به ترتیب زمانی، تمکین زوجه، عدم پرداخت نفقه توسط زوج و درخواست مجازات وی تشریح گردد.
روش مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و ثبت شکواییه: در حال حاضر، تمامی شکایات و دعاوی حقوقی و کیفری باید از طریق دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت و به مراجع مربوطه ارسال شوند. زوجه با مراجعه به این دفاتر و ارائه مدارک، می تواند شکواییه خود را ثبت کند. کارشناسان این دفاتر، شکواییه را در سیستم قضایی ثبت کرده و کد رهگیری به شاکی ارائه می دهند.
نکات مهم در پرداخت هزینه های دادرسی: برای ثبت شکواییه، هزینه هایی بابت خدمات قضایی دریافت می شود که شاکی باید آن ها را پرداخت کند. این هزینه ها معمولاً از طریق همین دفاتر خدمات قضایی دریافت و واریز می شوند.
فرآیند رسیدگی قضایی پس از ثبت شکواییه
پس از ثبت شکواییه، پرونده وارد مراحل رسیدگی در دادسرا و دادگاه می شود.
- ارجاع به شعبه دادیاری یا بازپرسی: پرونده شکایت ترک انفاق پس از ثبت در دادسرا، به یکی از شعب دادیاری یا بازپرسی ارجاع داده می شود.
- تحقیقات مقدماتی، اخذ اظهارات طرفین و شهود: دادیار یا بازپرس، تحقیقات مقدماتی را آغاز می کند. این تحقیقات شامل احضار زوج به دادسرا برای ادای توضیحات، اخذ اظهارات زوجه و در صورت لزوم، احضار و اخذ شهادت از شهود معرفی شده توسط زوجه است.
- احتمال صدور قرار کارشناسی برای تعیین میزان نفقه (در صورت درخواست ضرر و زیان): اگر زوجه علاوه بر مجازات زوج، مطالبه نفقه پرداخت نشده (به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم) را نیز داشته باشد، ممکن است دادیار یا بازپرس قرار ارجاع امر به کارشناسی نفقه صادر کند تا میزان نفقه معوقه تعیین شود.
- صدور قرار جلب به دادرسی یا قرار منع تعقیب:
- اگر دادیار یا بازپرس پس از تحقیقات، دلایل کافی برای انتساب جرم به زوج را احراز کند، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده را به دادگاه کیفری دو ارسال می کند.
- در صورتی که دلایل کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد یا شاکی گذشت کند، قرار منع تعقیب صادر می شود.
- مراحل رسیدگی در دادگاه کیفری دو: پس از صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادگاه کیفری دو ارجاع می شود. دادگاه پس از بررسی مجدد دلایل، شنیدن دفاعیات طرفین و در صورت لزوم انجام تحقیقات بیشتر، اقدام به صدور رأی می کند. این رأی می تواند حکم بر محکومیت زوج به مجازات حبس و همچنین پرداخت نفقه معوقه به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم باشد، یا در صورت عدم اثبات جرم، حکم به برائت زوج.
نمونه های کاربردی شکواییه ترک انفاق (با توضیحات تفصیلی)
در این بخش، دو نمونه شکواییه پرکاربرد برای شکایت ترک انفاق ارائه می شود که هر یک با توجه به شرایط خاص، تنظیم شده اند.
نمونه شکواییه ترک انفاق (حالت کلی – پس از شروع زندگی مشترک و تمکین کامل)
این نمونه برای مواردی است که زوجین زندگی مشترک را آغاز کرده اند و زوجه به طور کامل تمکین می کند، اما زوج از پرداخت نفقه خودداری می نماید.
به نام خدا
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان محل اقامت زوجه]
با سلام و احترام؛
مشخصات شاکی (زوجه):
- نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوجه]
- نام پدر: [نام پدر زوجه]
- شماره ملی: [شماره ملی زوجه]
- اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت زوجه]
- شماره تماس: [شماره تماس زوجه]
مشخصات مشتکی عنه (زوج):
- نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوج]
- نام پدر: [نام پدر زوج]
- شماره ملی: [شماره ملی زوج – در صورت اطلاع]
- اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت زوج – در صورت اطلاع]
- شماره تماس: [شماره تماس زوج – در صورت اطلاع]
موضوع شکایت: ترک انفاق همسر
تاریخ وقوع جرم: از تاریخ [روز/ماه/سال] لغایت زمان تقدیم شکواییه
دلایل و مستندات:
- رونوشت مصدق سند رسمی ازدواج به شماره [شماره سند] صادره از دفترخانه [شماره دفترخانه] شهرستان [نام شهرستان].
- رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی شاکی.
- شهادت شهود (در صورت وجود، با ذکر مشخصات و آدرس).
- تصویر اظهارنامه ارسالی به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ] (در صورت ارسال).
- پرینت حساب بانکی [شماره حساب] (در صورت وجود واریزهای ناقص یا قطع شده).
- سایر دلایل و امارات موجود.
شرح شکایت:
احتراماً به استحضار می رساند اینجانبه [نام و نام خانوادگی زوجه] به موجب سند رسمی ازدواج شماره [شماره سند] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفترخانه [شماره دفترخانه] شهرستان [نام شهرستان]، همسر دائمی و شرعی آقای [نام و نام خانوادگی زوج] می باشم. پس از تاریخ عقد، اینجانبه به طور کامل و بدون هیچ مانع شرعی یا قانونی، وظایف زوجیت خویش را اعم از تمکین عام و خاص در قبال همسرم ایفا نموده ام و آماده ادامه ایفای این وظایف می باشم.
متاسفانه مشتکی عنه آقای [نام و نام خانوادگی زوج] از تاریخ [روز/ماه/سال] بدون هیچ دلیل موجه شرعی یا قانونی، از پرداخت نفقه قانونی و شرعی اینجانبه خودداری نموده و با وجود استطاعت مالی، از تأمین مایحتاج ضروری زندگی (شامل خوراک، پوشاک، مسکن، هزینه های درمانی و سایر موارد نفقه) امتناع می ورزد. این در حالی است که ایشان توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه را دارا می باشند.
اینجانبه در وضعیت مالی نامناسبی قرار گرفته ام و با امتناع ایشان از پرداخت نفقه، در عسر و حرج قرار گرفته ام. [در صورت ارسال اظهارنامه، این جمله را اضافه کنید: «همچنین اینجانبه طی اظهارنامه رسمی شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ] مراتب عدم پرداخت نفقه و نارضایتی خود را به ایشان اعلام نموده ام که متاسفانه بی نتیجه مانده است.»]
لذا با تقدیم این شکواییه و با استناد به ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، از محضر محترم مقام قضایی تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه به اتهام ترک انفاق و همچنین مطالبه نفقه معوقه به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم را دارم.
با تجدید احترام
[امضاء و اثر انگشت شاکی]
نمونه شکواییه ترک انفاق با استناد به حق حبس زوجه (قبل از اولین نزدیکی و عدم تمکین قانونی)
این نمونه شکواییه برای مواردی است که زوجه هنوز زندگی مشترک را آغاز نکرده و با استناد به حق حبس خود (ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی)، تا زمان دریافت مهریه، از تمکین خودداری می کند، اما زوج با وجود این حق قانونی، نفقه را نمی پردازد.
به نام خدا
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان محل اقامت زوجه]
با سلام و احترام؛
مشخصات شاکی (زوجه):
- نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوجه]
- نام پدر: [نام پدر زوجه]
- شماره ملی: [شماره ملی زوجه]
- اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت زوجه]
- شماره تماس: [شماره تماس زوجه]
مشخصات مشتکی عنه (زوج):
- نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی زوج]
- نام پدر: [نام پدر زوج]
- شماره ملی: [شماره ملی زوج – در صورت اطلاع]
- اقامتگاه: [آدرس دقیق محل سکونت زوج – در صورت اطلاع]
- شماره تماس: [شماره تماس زوج – در صورت اطلاع]
موضوع شکایت: ترک انفاق همسر
تاریخ وقوع جرم: از تاریخ [روز/ماه/سال] لغایت زمان تقدیم شکواییه
دلایل و مستندات:
- رونوشت مصدق سند رسمی ازدواج به شماره [شماره سند] صادره از دفترخانه [شماره دفترخانه] شهرستان [نام شهرستان] (که نشان دهنده حال بودن مهریه می باشد).
- رونوشت مصدق شناسنامه و کارت ملی شاکی.
- شهادت شهود (در صورت وجود).
- تصویر اظهارنامه ارسالی به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ] (در صورت ارسال، مبنی بر اعلام استفاده از حق حبس و مطالبه نفقه).
- سایر دلایل و امارات موجود.
شرح شکایت:
احتراماً به استحضار می رساند اینجانبه [نام و نام خانوادگی زوجه] به موجب سند رسمی ازدواج شماره [شماره سند] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفترخانه [شماره دفترخانه] شهرستان [نام شهرستان]، همسر دائمی و شرعی آقای [نام و نام خانوادگی زوج] می باشم. مهریه اینجانبه حال می باشد و تاکنون [میزان دریافت شده/هیچ مبلغی] از آن به اینجانبه پرداخت نشده است. اینجانبه با استناد به ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی و با توجه به اینکه تاکنون بین اینجانبه و مشتکی عنه نزدیکی واقع نشده است، از حق حبس خود مبنی بر عدم تمکین تا زمان دریافت کامل مهریه استفاده نموده ام و آمادگی خود را برای تمکین پس از دریافت مهریه اعلام کرده ام.
علی رغم استفاده قانونی اینجانبه از حق حبس، که به موجب تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مجوزی برای عدم تمکین محسوب می شود، مشتکی عنه آقای [نام و نام خانوادگی زوج] از تاریخ [روز/ماه/سال] بدون هیچ دلیل موجه شرعی یا قانونی، از پرداخت نفقه قانونی و شرعی اینجانبه خودداری نموده و با وجود استطاعت مالی، از تأمین مایحتاج ضروری زندگی امتناع می ورزد. این در حالی است که ایشان توانایی مالی لازم برای پرداخت نفقه را دارا می باشند.
اینجانبه در وضعیت مالی نامناسبی به سر می برم و با امتناع ایشان از پرداخت نفقه، در عسر و حرج قرار گرفته ام. [در صورت ارسال اظهارنامه، این جمله را اضافه کنید: «همچنین اینجانبه طی اظهارنامه رسمی شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ]، مراتب استفاده از حق حبس و مطالبه نفقه خود را به ایشان اعلام نموده ام که متاسفانه بی نتیجه مانده است.»]
لذا با تقدیم این شکواییه و با استناد صریح به تبصره ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱، از محضر محترم مقام قضایی تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه به اتهام ترک انفاق و همچنین مطالبه نفقه معوقه به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم را دارم.
با تجدید احترام
[امضاء و اثر انگشت شاکی]
نکات مهم در نگارش شرح شکواییه و تکمیل آن
کیفیت نگارش شرح شکواییه، تأثیر بسزایی در روند رسیدگی و قانع کردن مقام قضایی دارد.
- لزوم وضوح و دقت در بیان وقایع و تاریخ ها: شرح شکواییه باید به روشنی و با جزئیات دقیق، وقایع را به ترتیب زمانی توضیح دهد. ذکر تاریخ های مشخص (تاریخ عقد، تاریخ شروع عدم پرداخت نفقه، تاریخ ارسال اظهارنامه و…) اهمیت زیادی دارد.
- استفاده از زبان رسمی و حقوقی مناسب: از به کار بردن اصطلاحات عامیانه یا غیررسمی خودداری شود. زبان شکایت باید متناسب با فضای حقوقی و قضایی باشد، اما در عین حال، جملات باید روان و قابل فهم باشند.
- چگونگی ذکر دلایل و مستندات در متن شکواییه: در بخش دلایل و مستندات باید به صورت خلاصه به مدارک اشاره شود. در بخش شرح شکایت، می توان به صورت مختصر به نحوه ارتباط این مدارک با موضوع شکایت اشاره کرد. مثلاً: همانطور که در اظهارنامه پیوست به شماره … مورخ … قید شده است… یا گواهی شهود نیز مؤید این امر است…
- پرهیز از احساسات و طولانی گویی: شرح شکواییه باید واقع گرایانه، مستدل و بدون حاشیه پردازی های احساسی باشد. هدف اصلی، ارائه facts و دلایل حقوقی است.
نکات کلیدی حقوقی
در کنار فرآیند اصلی شکایت، آگاهی از برخی نکات و مسائل حقوقی مرتبط می تواند به تصمیم گیری بهتر و پیگیری مؤثرتر پرونده کمک کند.
امکان مطالبه نفقه گذشته (معوقه) در شکایت کیفری ترک انفاق
یکی از سوالات رایج این است که آیا زوجه می تواند در شکایت کیفری ترک انفاق، نفقه گذشته خود را نیز مطالبه کند؟ بر اساس نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه (مانند نظریه شماره 7/97/652) و همچنین روح قانون آیین دادرسی کیفری، دادگاه کیفری می تواند به ضرر و زیان ناشی از جرم (که همان نفقه پرداخت نشده است) نیز رسیدگی کند. این بدان معناست که زوجه می تواند در شکواییه خود، علاوه بر درخواست مجازات زوج، مطالبه نفقه معوقه را نیز به عنوان ضرر و زیان ناشی از جرم درخواست نماید. دادگاه در صورت احراز جرم و محکومیت زوج، می تواند او را به پرداخت این نفقه نیز محکوم کند.
تفاوت اصلی بین شکایت کیفری ترک انفاق و دعوای حقوقی مطالبه نفقه
در حالی که هر دو مسیر به دنبال دریافت نفقه هستند، تفاوت های کلیدی آن ها عبارتند از:
| ویژگی | شکایت کیفری ترک انفاق | دعوای حقوقی مطالبه نفقه |
|---|---|---|
| هدف | مجازات زوج به دلیل ارتکاب جرم و در صورت درخواست، دریافت نفقه معوقه | صرفاً دریافت نفقه (جاری یا معوقه) |
| مرجع رسیدگی | دادسرا و دادگاه کیفری دو | دادگاه خانواده (یا شورای حل اختلاف برای مبالغ کمتر) |
| مجازات | حبس تعزیری درجه شش (بیش از ۶ ماه تا ۲ سال) | فقط حکم به پرداخت وجه (نفقه) |
| اثبات | اثبات سوءنیت و امتناع با وجود استطاعت | اثبات عدم پرداخت نفقه و میزان آن (توسط کارشناس) |
| گذشت شاکی | موجب توقف تعقیب یا اجرای مجازات می شود | تأثیری در ادامه دعوا ندارد (مگر انصراف از دعوا) |
امکان شکایت ترک انفاق در صورت عدم ثبت رسمی ازدواج دائم (نکاح عادی)
در صورتی که ازدواج دائم به صورت رسمی ثبت نشده باشد و تنها یک نکاح عادی (صیغه نامه غیررسمی یا قولنامه ازدواج) وجود داشته باشد، آیا امکان شکایت ترک انفاق وجود دارد؟ بله، امکان طرح شکایت هست. اما بر اساس نظریه مشورتی قوه قضاییه، چنانچه برای مرجع کیفری (دادسرا) احراز دائم یا موقت بودن نکاح محرز نباشد، می تواند در اجرای ماده ۲۱ قانون آیین دادرسی کیفری، قرار «اناطه» صادر کند. در این صورت، زوجه باید به دادگاه خانواده مراجعه کرده و ابتدا زوجیت دائم خود را اثبات نماید. پس از اثبات زوجیت دائم در دادگاه خانواده، پرونده ترک انفاق در دادسرا و دادگاه کیفری دو مجدداً مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.
زمانی که زوجه از حق نفقه محروم می شود
زوجه در حالت کلی، مستحق نفقه است، اما در برخی شرایط، حق نفقه از او سلب می شود:
- عدم تمکین غیرموجه: همانطور که پیشتر ذکر شد، اگر زوجه بدون عذر شرعی یا قانونی موجه از تمکین عام یا خاص خودداری کند، ناشزه محسوب شده و مستحق نفقه نخواهد بود.
- طلاق رجعی در ایام عده: در طلاق رجعی، زوجه در مدت عده (زمانی که امکان رجوع زوج وجود دارد) مستحق نفقه است، اما در طلاق بائن (که امکان رجوع وجود ندارد)، نفقه به او تعلق نمی گیرد، مگر در موارد خاص مانند بارداری.
- فسخ نکاح: پس از فسخ نکاح، نفقه زوجه قطع می شود.
نقش وکیل در پرونده های ترک انفاق
استفاده از وکیل متخصص خانواده در پرونده های ترک انفاق، می تواند مزایای قابل توجهی داشته باشد:
- تسریع روند پرونده: وکیل با آشنایی کامل به فرآیندهای قضایی، می تواند به سرعت و دقت پرونده را پیش ببرد و از اتلاف وقت جلوگیری کند.
- کاهش خطا و اشتباه: وکیل با تسلط بر قوانین و رویه های قضایی، از بروز اشتباهات احتمالی در تنظیم شکواییه، ارائه مدارک یا دفاعیات جلوگیری می کند.
- مشاوره تخصصی: وکیل می تواند بهترین راهکار حقوقی را با توجه به شرایط خاص پرونده ارائه دهد و زوجه را در تصمیم گیری های مهم یاری کند.
- پیگیری مؤثر: وکیل به نیابت از موکل، مراحل مختلف دادرسی را پیگیری می کند و از حضور مکرر موکل در دادسرا و دادگاه بی نیاز می سازد.
- کاهش استرس: حضور وکیل می تواند از بار روانی و استرس ناشی از فرآیند قضایی بر زوجه بکاهد.
مدت زمان تقریبی رسیدگی به پرونده ترک انفاق چقدر است؟
مدت زمان رسیدگی به پرونده های ترک انفاق، به عوامل مختلفی از جمله حجم کار دادسراها و دادگاه ها، پیچیدگی پرونده، نیاز به کارشناسی، تعداد شهود و امکان ابلاغ اوراق قضایی بستگی دارد. اما به طور کلی، از زمان ثبت شکواییه تا صدور رأی بدوی در دادگاه کیفری دو، ممکن است چندین ماه (معمولاً بین ۳ تا ۶ ماه) طول بکشد. این زمان در صورت نیاز به تجدیدنظر یا اعتراض، افزایش خواهد یافت.
نتیجه گیری
ترک انفاق همسر، نه تنها یک تکلیف اخلاقی، بلکه یک وظیفه قانونی مهم برای زوج است که عدم اجرای آن در نظام حقوقی ایران، دارای ضمانت اجرایی کیفری می باشد. آگاهی از حقوق و تکالیف قانونی، به ویژه برای زنان که ممکن است در معرض آسیب های مالی ناشی از ترک انفاق قرار گیرند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. با شناخت دقیق مبانی قانونی، شرایط تحقق جرم و مراحل عملی طرح شکایت کیفری ترک انفاق، می توان گام های مؤثری در جهت احقاق حقوق مالی و تأمین معیشت برداشت.
با توجه به پیچیدگی های حقوقی این گونه پرونده ها، که شامل مباحثی چون تمکین، حق حبس، اثبات استطاعت مالی زوج و تفاوت مسیرهای حقوقی و کیفری می شود، توصیه اکید می شود که پیش از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص خانواده مشورت نمایید. وکیل با دانش و تجربه خود می تواند بهترین راهکار را ارائه دهد، شکواییه را به طور صحیح تنظیم کند و در تمامی مراحل دادرسی، از حقوق شما به نحو مؤثر دفاع نماید. این اقدام هوشمندانه، نه تنها احتمال موفقیت در پرونده را افزایش می دهد، بلکه از اتلاف وقت و انرژی نیز جلوگیری خواهد کرد.
منابع و قوانین مورد استناد:
- ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی
- ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی
- ماده ۱۰۸۶ قانون مدنی
- ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ (به همراه تبصره)
- ماده ۲۱ قانون آیین دادرسی کیفری
- نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه