نمونه شکایت تهمت و افترا و نشر اکاذیب
نمونه شکایت تهمت و افترا و نشر اکاذیب
تنظیم نمونه شکایت تهمت، افترا و نشر اکاذیب برای افرادی که قربانی هتک حیثیت و آبرو شده اند، یک گام مهم در جهت احقاق حقوق است. این جرایم که ریشه در انتساب اعمال خلاف واقع و انتشار اطلاعات کذب دارند، می توانند به شدت به اعتبار و زندگی افراد لطمه بزنند و پیگیری قانونی آن ها مستلزم آگاهی دقیق از تعاریف حقوقی، مبانی قانونی و مراحل عملی شکایت است.
در جامعه ای که حیثیت و آبروی اشخاص از جایگاه ویژه ای برخوردار است، تهمت، افترا و نشر اکاذیب به عنوان جرایمی شناخته می شوند که می توانند عواقب مخربی به دنبال داشته باشند. این اعمال نه تنها به اعتبار فردی آسیب می زنند، بلکه گاهی اوقات پیامدهای اجتماعی، شغلی و حتی روانی جبران ناپذیری را نیز برای قربانیان به بار می آورند. درک دقیق از تفاوت های این جرایم و آگاهی از مسیرهای قانونی موجود برای مقابله با آن ها، برای هر شهروندی حیاتی است. این مقاله به تفصیل به بررسی این جرایم، مبانی قانونی آن ها، نحوه تنظیم شکواییه و مراحل پیگیری قضایی می پردازد و با ارائه نمونه های عملی، راهنمایی جامع برای افرادی است که قصد دارند از حقوق خود دفاع کنند. آگاهی از این سازوکارها، نخستین گام در مسیر دشوار اما ضروری احقاق حق و اعاده حیثیت است.
تعاریف حقوقی و تفاوت های کلیدی
پیش از ورود به جزئیات شکایت، لازم است تعاریف دقیق و تفاوت های بنیادین میان تهمت، افترا و نشر اکاذیب را درک کنیم. این سه اصطلاح، هرچند در مفهوم عام شباهت هایی دارند، اما از منظر حقوقی دارای ارکان و پیامدهای متفاوتی هستند.
تهمت چیست؟
تهمت به معنای انتساب یک عمل خلاف اخلاق، خلاف شأن یا خلاف قانون به دیگری است، بدون آنکه این انتساب در مراجع قانونی یا عمومی به اثبات رسیده باشد. در تهمت، اتهام وارده لزوماً مجرمانه نیست، بلکه می تواند شامل اعمال ناپسند اخلاقی یا اجتماعی نیز باشد. ویژگی اصلی تهمت، عدم توانایی تهمت زننده در اثبات صحت ادعای خود است. برای مثال، اگر کسی به دیگری بگوید تو فردی دروغگو هستی یا تو در محل کار تقلب می کنی بدون آنکه بتواند این ادعا را اثبات کند، مرتکب تهمت شده است. این جرم معمولاً فاقد عنصر مادی به معنای انتساب صریح یک عمل مجرمانه در مراجع رسمی است و بیشتر به هتک حیثیت عمومی فرد می پردازد.
افترا چیست؟
افترا در حقوق ایران، به موجب ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)، تعریف شده است. افترا زمانی محقق می شود که فردی، عمل مجرمانه ای را به صراحت به دیگری نسبت دهد، یا به وسیله هر یک از طرق مذکور در قانون (اعم از اوراق چاپی یا خطی، درج در روزنامه و جراید، نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر) آن را منتشر کند، و نتواند صحت انتساب را در مراجع قضایی اثبات نماید. نکته حیاتی در افترا، «مجرمانه بودن» عمل انتسابی است؛ یعنی فرد باید به انجام جرمی مشخص متهم شود. علاوه بر این، متهم کننده باید در اثبات صحت اتهام خود ناتوان باشد و شخص متهم نیز از آن اتهام تبرئه گردد. تفاوت عمده آن با تهمت در این است که در افترا، انتساب عمل مجرمانه، صریح و در بستری رسمی تر (مانند انتشار یا ادعا در دادگاه) صورت می گیرد و نیازمند عدم توانایی اثبات و سپس تبرئه شدن فرد متهم است.
نشر اکاذیب چیست؟
نشر اکاذیب به موجب ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) جرم انگاری شده است. این جرم زمانی محقق می شود که فرد به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، اکاذیبی را اظهار کند یا با همان مقاصد، اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی، تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد. این عمل می تواند به وسیله نامه، شکواییه، مراسلات، عرایض، گزارش، یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء صورت گیرد. ویژگی مهم نشر اکاذیب، «کذب بودن» اطلاعات منتشر شده و وجود «سوءنیت» (قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی) در انتشاردهنده است. در نشر اکاذیب، برخلاف افترا، لزومی ندارد که عمل انتسابی حتماً مجرمانه باشد و کافی است اطلاعات خلاف واقع منتشر شود. همچنین، این جرم یک جرم مطلق است و حتی اگر ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد نشود، جرم محقق می شود؛ اگرچه ورود ضرر می تواند در تعیین مجازات مؤثر باشد.
جدول مقایسه ای: تفاوت های اصلی تهمت، افترا و نشر اکاذیب
درک تمایز میان این سه جرم برای انتخاب مسیر قانونی صحیح بسیار اهمیت دارد. جدول زیر به اختصار تفاوت های کلیدی را نشان می دهد:
| ویژگی | تهمت | افترا | نشر اکاذیب |
|---|---|---|---|
| نوع انتساب | عمل خلاف اخلاق/شأن/قانون (لزوماً مجرمانه نیست) | عمل مجرمانه صریح و مشخص | اطلاعات خلاف واقع یا اعمال خلاف حقیقت |
| اثبات کذب بودن | عدم توانایی اثبات توسط تهمت زننده | ناتوانی اثبات توسط مفتری و تبرئه شدن متهم | کذب بودن مطلب منتشرشده توسط شاکی اثبات می شود |
| قصد | قصد اضرار به حیثیت (عام) | قصد انتساب عمل مجرمانه | قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی |
| مجازات | بسته به شرایط و شواهد، گاهی مشمول افترا یا توهین | ماده ۶۹۷ ق.م.ا (حبس، شلاق، جزای نقدی) | ماده ۶۹۸ ق.م.ا (حبس، شلاق) |
| نیاز به ضرر | معمولاً نیازمند ورود ضرر یا هتک حیثیت | ضرورت تبرئه شدن متهم | جرم مطلق (بدون نیاز به تحقق ضرر، اگرچه در مجازات مؤثر است) |
مبانی قانونی و شرایط تحقق جرم
برای پیگیری قضایی جرایم تهمت، افترا و نشر اکاذیب، شناخت دقیق مبانی قانونی و شرایط لازم برای تحقق هر یک از این جرایم ضروری است. قانون مجازات اسلامی ایران، تعزیرات، به طور خاص به این موارد پرداخته است.
ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)
این ماده قانونی به جرم افترا اختصاص دارد و بیان می کند:
«هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جراید یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید، هر چند که مورد اسناد واقعاً جرم نباشد، به حبس از یک ماه تا یک سال و تا (۷۴) ضربه شلاق و یا یکی از آن ها محکوم خواهد شد.»
شرح این ماده نشان می دهد که رکن اساسی افترا، انتساب صریح یک عمل مجرمانه به دیگری و ناتوانی مفتری در اثبات صحت آن است. حتی اگر در واقعیت، عمل انتسابی جرم نباشد اما مفتری آن را به عنوان جرم به دیگری نسبت دهد، باز هم جرم افترا محقق می شود. شرط دیگر تحقق این جرم، شکایت شاکی خصوصی و متعاقب آن تبرئه شدن وی در مرجع قضایی از اتهام انتسابی است.
ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)
این ماده قانونی به جرم نشر اکاذیب می پردازد و نص آن به شرح زیر است:
«هر کس به قصد اضرار به غیر، یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، به وسیله نامه، یا شکوائیه، یا مراسلات، یا عرایض، یا گزارش، یا توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء، اکاذیبی را اظهار نماید، یا با همان مقاصد، اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی، تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد، اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد می شود، یا نه، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.»
این ماده تأکید می کند که عنصر مهم در نشر اکاذیب، «قصد اضرار یا تشویش اذهان» است و «کذب بودن» اطلاعات منتشرشده. برخلاف افترا که نیاز به انتساب عمل مجرمانه دارد، در نشر اکاذیب صرفاً انتشار اخبار خلاف واقع کفایت می کند. نکته حائز اهمیت این است که برای تحقق جرم نشر اکاذیب، لازم نیست حتماً ضرر مادی یا معنوی به کسی وارد شده باشد (جرم مطلق)، اگرچه ورود ضرر می تواند در تعیین مجازات تأثیرگذار باشد.
سایر قوانین مرتبط
جرایم علیه حیثیت و آبرو، به ویژه در عصر حاضر، می توانند از طرق مختلفی از جمله فضای مجازی یا رسانه ها انجام شوند. در این موارد، علاوه بر مواد فوق، قوانین دیگری نیز ممکن است مرتبط باشند:
- قانون جرایم رایانه ای: در مواردی که تهمت، افترا یا نشر اکاذیب از طریق سامانه های رایانه ای یا مخابراتی انجام شود، این قانون می تواند مستند پیگیری قضایی قرار گیرد.
- قانون مطبوعات: ماده ۳۰ قانون مطبوعات انتشار هرگونه مطلبی را که موجب هتک حیثیت افراد یا اتهام زنی های بدون دلیل شود، ممنوع کرده و برای مدیر مسئول نشریه مسئولیت کیفری ایجاد می کند.
شرایط عمومی تحقق جرم (ارکان سه گانه)
مانند سایر جرایم، تهمت، افترا و نشر اکاذیب نیز برای تحقق نیازمند وجود ارکان سه گانه جرم هستند:
- رکن قانونی: وجود یک نص قانونی صریح که عمل ارتکابی را جرم انگاری کرده باشد. در مورد افترا، ماده ۶۹۷ و در مورد نشر اکاذیب، ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی این رکن را تأمین می کنند.
- رکن مادی: شامل فعل یا ترک فعل مجرمانه است. این اعمال می توانند به صورت کتبی (نامه، روزنامه، شبکه های اجتماعی)، شفاهی (نطق در مجامع، مکالمات)، تصویری (فیلم، عکس) یا هر طریق دیگری که محتوای تهمت، افترا یا اکاذیب را منتشر کند، انجام شود.
- رکن معنوی: شامل سوءنیت و اراده مجرمانه است. در افترا، قصد انتساب عمل مجرمانه به دیگری و در نشر اکاذیب، قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی باید وجود داشته باشد. عدم اثبات سوءنیت می تواند منجر به برائت متهم شود.
شرط اصلی شاکی خصوصی و اثبات کذب بودن توسط شاکی
اکثر جرایم علیه حیثیت و آبرو، از جمله افترا و نشر اکاذیب، از جمله جرایم قابل گذشت محسوب می شوند. این بدان معناست که:
- شاکی خصوصی: پیگیری این جرایم مستلزم وجود شاکی خصوصی است. یعنی تنها فردی که مورد تهمت، افترا یا نشر اکاذیب قرار گرفته، می تواند شکایت کند و با گذشت وی، تعقیب یا اجرای مجازات متوقف می شود.
- بار اثبات بر عهده شاکی: در خصوص اثبات کذب بودن اتهامات، بار اثبات بر عهده شاکی است. به این معنا که شاکی باید با ارائه دلایل و مستندات کافی، کذب بودن آنچه علیه او گفته یا منتشر شده را به اثبات برساند. این موضوع یکی از چالش برانگیزترین مراحل در این پرونده هاست و نیاز به جمع آوری دقیق شواهد دارد.
نحوه تنظیم شکواییه و مراحل شکایت
تنظیم یک شکواییه حقوقی دقیق و مستند، از مهم ترین گام ها در پیگیری قانونی جرایم تهمت، افترا و نشر اکاذیب است. بی دقتی در این مرحله می تواند روند رسیدگی را با مشکل مواجه کند. این بخش به شما کمک می کند تا با اصول تنظیم شکواییه و مراحل پیگیری آن آشنا شوید.
مدارک و مستندات لازم
جمع آوری مدارک و مستندات قوی، سنگ بنای اثبات ادعای شماست. بدون شواهد کافی، حتی اگر حق با شما باشد، احقاق آن دشوار خواهد بود. این مدارک می توانند شامل موارد زیر باشند:
- اسکرین شات ها و فایل های دیجیتال: اگر تهمت، افترا یا نشر اکاذیب در فضای مجازی (شبکه های اجتماعی، پیام رسان ها، وب سایت ها) رخ داده، اسکرین شات های واضح از محتوای منتشرشده، تاریخ و زمان انتشار، و نام حساب کاربری یا صفحه منتشرکننده ضروری است. همچنین، لینک مستقیم صفحات و فایل های صوتی/تصویری مرتبط باید جمع آوری شوند.
- شهادت شهود: اگر افرادی شاهد وقوع جرم (مثلاً تهمت شفاهی) بوده اند، مشخصات کامل آن ها و شهادت کتبی شان می تواند بسیار کمک کننده باشد.
- پیامک ها و نامه ها: هرگونه مکاتبه کتبی، اعم از پیامک، ایمیل، نامه عادی یا رسمی که حاوی محتوای مجرمانه باشد، باید نگهداری و ارائه شود.
- کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی: برای شناسایی هویت شاکی.
- هرگونه مدرک دیگر: مانند گزارش های پلیس فتا در صورت لزوم، سوابق پزشکی قانونی (در صورت ورود ضرر جسمی ناشی از هتک حیثیت) و غیره.
گام به گام تنظیم شکواییه
یک شکواییه باید شامل اطلاعات دقیق و مرتبط باشد تا دادسرا بتواند به درستی آن را بررسی کند:
- مشخصات کامل شاکی: نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شماره شناسنامه، تاریخ تولد، آدرس کامل پستی، کد پستی و شماره تماس.
- مشخصات کامل مشتکی عنه (متهم): نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی (در صورت اطلاع)، آدرس دقیق (در صورت اطلاع). اگر مشتکی عنه ناشناس است، باید قید شود نامشخص.
- موضوع شکایت: به وضوح و با استناد به مواد قانونی مرتبط (مثلاً شکایت از افترا و نشر اکاذیب مستند به مواد 697 و 698 قانون مجازات اسلامی).
- شرح کامل واقعه: این بخش قلب شکواییه است و باید با جزئیات کامل و به ترتیب زمانی نگارش شود. شامل:
- زمان و مکان دقیق وقوع جرم: در تاریخ فلان، در محل فلان (یا در فضای مجازی).
- چگونگی وقوع: آقای/خانم X به بنده اتهام Y را وارد کرده است. یا فایل صوتی/تصویری Z با محتوای کذب P توسط مشتکی عنه در فضای مجازی منتشر شده است.
- محتوای دقیق تهمت/افترا/نشر اکاذیب: عین عبارات یا خلاصه دقیق محتوا باید قید شود.
- قصد مشتکی عنه: در صورت امکان، به قصد و سوءنیت وی اشاره شود (مثلاً با قصد هتک حیثیت و آبروی اینجانب).
- تأثیرات وارده: به ضرر و زیان های مادی و معنوی وارده اشاره شود.
- دلایل و مستندات: تمامی مدارک جمع آوری شده باید با شماره گذاری در این بخش ذکر و به عنوان پیوست شکواییه ارائه شوند. (مثال: ۱. کپی اسکرین شات پیامک ها، ۲. شهادت نامه آقای الف و خانم ب، ۳. گزارش پلیس فتا).
- تعیین خواسته: به وضوح بیان کنید که چه چیزی را از دادگاه مطالبه می کنید. (مثال: تعقیب و مجازات مشتکی عنه مطابق قوانین، اعاده حیثیت اینجانب و جبران خسارات وارده).
- مهر و امضا: در پایان، شکواییه باید توسط شاکی امضا شود.
فرآیند پیگیری شکایت در مراجع قضایی
پس از تنظیم و ثبت شکواییه، فرآیند قضایی به شرح زیر دنبال می شود:
- ثبت شکواییه: شکواییه به همراه مدارک پیوست، از طریق دفاتر خدمات قضایی به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم یا اقامت متهم ارجاع داده می شود.
- ارجاع به شعبه بازپرسی/دادیاری: پرونده به یکی از شعب دادسرا (بازپرسی یا دادیاری) ارجاع می شود.
- تحقیقات مقدماتی: بازپرس یا دادیار تحقیقات لازم را انجام می دهد. این شامل احضار شاکی برای ارائه توضیحات تکمیلی، احضار شهود، بررسی مدارک و در نهایت احضار مشتکی عنه برای دفاع از خود است. در صورت نیاز، ممکن است از کارشناسان (مثلاً پلیس فتا برای جرایم سایبری) نیز کمک گرفته شود.
- صدور قرار: پس از پایان تحقیقات، بازپرس یا دادیار یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
- قرار منع تعقیب: اگر دلایل کافی برای انتساب جرم به متهم وجود نداشته باشد.
- قرار موقوفی تعقیب: اگر دلایل قانونی برای ادامه تعقیب وجود نداشته باشد (مثلاً فوت متهم، گذشت شاکی).
- قرار جلب به دادرسی: اگر دلایل کافی برای انتساب جرم به متهم وجود داشته باشد.
- صدور کیفرخواست: در صورت صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده به دادستان ارجاع و دادستان با صدور کیفرخواست، پرونده را برای رسیدگی و صدور حکم به دادگاه کیفری مربوطه ارسال می کند.
- رسیدگی در دادگاه: دادگاه کیفری با حضور طرفین (شاکی و متهم) و در صورت لزوم وکلای آن ها، به پرونده رسیدگی و پس از شنیدن دفاعیات و بررسی مدارک، رأی مقتضی را صادر می کند. این رأی می تواند شامل محکومیت یا برائت متهم باشد.
نقش کلیدی وکیل در هر یک از این مراحل
حضور وکیل متخصص در تمامی مراحل فوق، به خصوص در جرایم پیچیده ای چون تهمت، افترا و نشر اکاذیب، نقشی حیاتی دارد. وکیل می تواند:
- در جمع آوری و تنظیم دقیق مدارک و مستندات شما را راهنمایی کند.
- شکواییه را به صورت کاملاً حقوقی و جامع تنظیم کند.
- با دفاع از حقوق شما در مراحل دادسرا و دادگاه، از تضییع حق جلوگیری کند.
- در صورت نیاز، تقاضای اعاده حیثیت یا جبران خسارات را مطرح کند.
- به دلیل آشنایی با رویه های قضایی، به تسریع روند رسیدگی کمک کند.
نمونه های شکواییه (با قابلیت کپی و ویرایش)
یکی از مهم ترین بخش های این راهنما، ارائه نمونه های کاربردی از شکواییه است که شما می توانید با توجه به شرایط خاص خود، آن ها را ویرایش و تکمیل کنید. توجه داشته باشید که این نمونه ها صرفاً قالب های پیشنهادی هستند و همواره توصیه می شود قبل از ثبت نهایی، با یک وکیل متخصص مشورت نمایید تا از صحت و جامعیت آن اطمینان حاصل شود.
نمونه شکواییه ۱: تهمت و افترا (عمومی و جامع)
این نمونه برای مواردی است که عمل مجرمانه ای به شما نسبت داده شده و شما قصد دارید به دلیل افترا، از فرد خاطی شکایت کنید.
بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
موضوع: شکوائیه افترا و تهمت
مشخصات شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه شاکی]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد شاکی]
آدرس کامل: [آدرس پستی دقیق شاکی به همراه کد پستی]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه شاکی]
مشخصات مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل مشتکی عنه]
نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
کد ملی: [کد ملی مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
آدرس کامل: [آدرس پستی دقیق مشتکی عنه، در صورت اطلاع. اگر ناشناس است، قید شود: نامشخص]
شماره تماس: [شماره تلفن مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
موضوع شکایت: افترا و تهمت (مستند به ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)
شرح شکایت:
احتراماً، به استحضار عالی می رساند اینجانب [نام شاکی] به موجب این شکواییه، از آقای/خانم [نام مشتکی عنه] شکایت کیفری مبنی بر ارتکاب جرم افترا و تهمت را مطرح می نمایم.
ماجرا از این قرار است که در تاریخ [تاریخ دقیق وقوع جرم، مثلاً: 1402/05/10] در محل [مکان دقیق وقوع جرم، مثلاً: محل کار، منزل، جلسه عمومی، یا فضای مجازی در صورت آنلاین بودن]، مشتکی عنه با قصد سوء و به منظور تخریب آبرو و حیثیت اینجانب، به صورت صریح و آشکار، عمل مجرمانه [ذکر دقیق اتهام وارده، مثلاً: «سرقت مبلغ X ریال از صندوق شرکت»، یا «اختلاس در پروژه Y»، یا «مشارکت در جرم Z»] را به بنده نسبت داده است.
این اتهام در حضور [نام و مشخصات شهود، در صورت وجود، یا ذکر: تعدادی از همکاران/اعضای خانواده/افراد حاضر در جلسه] مطرح گردید و موجب هتک حرمت و خدشه دار شدن حیثیت اینجانب در میان [ذکر جامعه ای که حیثیت در آن هتک شده، مثلاً: همکاران، دوستان، خانواده] شده است. لازم به ذکر است که اینجانب به هیچ وجه مرتکب عمل مذکور نگردیده و اتهام وارده کاملاً کذب و بی اساس است. مشتکی عنه نیز تاکنون هیچ مدرکی دال بر صحت ادعای خود ارائه نکرده و توان اثبات آن را نیز ندارد.
اینجانب [شاکی] پس از انتساب این اتهام، هیچ گاه توسط مرجع قضایی در خصوص این اتهام مورد بازخواست قرار نگرفته و به موجب [اگر تبرئه شده اید، ذکر شماره پرونده و شعبه مربوطه] از اتهام مذکور تبرئه شده ام. (اگر تبرئه نشده اید، این جمله را حذف کنید و به جای آن بر کذب بودن ادعا و عدم توانایی مشتکی عنه در اثبات آن تأکید کنید).
دلایل و مدارک:
۱. کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی.
۲. [ذکر نوع مدرک، مثلاً: شهادت نامه کتبی شهود: آقایان/خانم ها (نام و نام خانوادگی و آدرس دقیق شهود) (پیوست ۱)]
۳. [ذکر نوع مدرک، مثلاً: فایل صوتی/تصویری مکالمه یا واقعه مربوطه (پیوست ۲)]
۴. [ذکر نوع مدرک، مثلاً: گزارش نیروی انتظامی/پلیس فتا در خصوص شکایت اولیه (پیوست ۳)]
۵. [هرگونه مدرک دیگر که کذب بودن اتهام یا وقوع افترا را اثبات کند.]
خواسته:
با توجه به مراتب فوق و مستنداً به ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، تقاضای تعقیب کیفری و مجازات مشتکی عنه، جبران کلیه خسارات مادی و معنوی وارده به اینجانب، و اعاده حیثیت فراهم شده را از محضر دادسرای محترم خواستارم.
با احترام فراوان
[امضا]
[نام و نام خانوادگی شاکی]
[تاریخ تنظیم شکواییه]
نمونه شکواییه ۲: نشر اکاذیب در فضای مجازی (با تأکید بر شواهد دیجیتال)
این نمونه برای مواردی مناسب است که اطلاعات خلاف واقع با قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی از طریق اینترنت یا شبکه های اجتماعی منتشر شده است.
بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
موضوع: شکوائیه نشر اکاذیب در فضای مجازی
مشخصات شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه شاکی]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد شاکی]
آدرس کامل: [آدرس پستی دقیق شاکی به همراه کد پستی]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه شاکی]
مشخصات مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل مشتکی عنه]
نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
کد ملی: [کد ملی مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
آدرس کامل: [آدرس پستی دقیق مشتکی عنه، در صورت اطلاع. اگر ناشناس است، قید شود: نامشخص]
شماره تماس: [شماره تلفن مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
موضوع شکایت: نشر اکاذیب در فضای مجازی (مستند به ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی و قانون جرایم رایانه ای)
شرح شکایت:
احتراماً، به استحضار عالی می رساند اینجانب [نام شاکی] به موجب این شکواییه، از آقای/خانم [نام مشتکی عنه] به دلیل ارتکاب جرم نشر اکاذیب در فضای مجازی شکایت کیفری را مطرح می نمایم.
ماجرا از این قرار است که در تاریخ [تاریخ دقیق انتشار، مثلاً: 1402/07/20] و در بستر [نام پلتفرم، مثلاً: شبکه اجتماعی اینستاگرام/تلگرام/واتساپ/وب سایت خبری/کانال تلگرامی]، مشتکی عنه با استفاده از حساب کاربری/آیدی [ذکر آیدی یا نام کاربری دقیق مشتکی عنه]، اقدام به انتشار مطالب/اخبار/تصاویر/ویدئوهایی خلاف واقع و کذب در خصوص اینجانب نموده است.
محتوای منتشرشده شامل [ذکر دقیق محتوای کذب، مثلاً: «اتهام به اینجانب مبنی بر بدهکاری به شرکت X»، «انتشار تصویر جعلی از اینجانب در موقعیت نامناسب»، «نقل قول کذب از اینجانب در خصوص موضوع Y»، یا «انتشار خبر کذب مربوط به فعالیت های مالی اینجانب»] بوده است.
قصد مشتکی عنه از این اقدام، اضرار به حیثیت و اعتبار اجتماعی اینجانب و تشویش اذهان عمومی نسبت به بنده بوده است. اینجانب تأکید می نمایم که تمامی مطالب منتشرشده کاملاً کذب و عاری از حقیقت بوده و هیچ گونه صحت و سندیتی ندارند. انتشار این اکاذیب موجب [شرح ضرر و زیان های وارده، مثلاً: «سلب اعتماد عمومی از اینجانب»، «کاهش اعتبار شغلی»، «وارد آمدن لطمه روحی و روانی شدید»] شده است. تمامی شواهد و اسکرین شات های مربوط به انتشار اکاذیب و تاریخ دقیق آن ها پیوست این شکواییه است.
دلایل و مدارک:
۱. کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی.
۲. اسکرین شات های کامل و واضح از محتوای منتشرشده در فضای مجازی به همراه تاریخ و زمان انتشار و آیدی/نام کاربری منتشرکننده (پیوست ۱).
۳. لینک های مستقیم صفحات یا پست های منتشرشده (در صورت امکان) (پیوست ۲).
۴. گزارش پلیس فتا در خصوص محتوای مجرمانه (در صورت اخذ گزارش) (پیوست ۳).
۵. [هرگونه مدرک دیگر که کذب بودن مطالب یا وقوع نشر اکاذیب را اثبات کند.]
خواسته:
با توجه به مراتب فوق و مستنداً به ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی و قوانین مربوط به جرایم رایانه ای، تقاضای تعقیب کیفری و مجازات مشتکی عنه، اعاده حیثیت اینجانب و جبران کلیه خسارات مادی و معنوی وارده را از محضر دادسرای محترم خواستارم.
با احترام فراوان
[امضا]
[نام و نام خانوادگی شاکی]
[تاریخ تنظیم شکواییه]
نمونه شکواییه ۳: شکواییه اعاده حیثیت (پس از تبرئه شدن در پرونده سابق)
اعاده حیثیت فرآیندی است که فرد پس از تبرئه شدن از اتهامات ناروا، برای بازگرداندن آبرو و اعتبار از دست رفته خود، آن را پیگیری می کند. این شکواییه زمانی کاربرد دارد که شما قبلاً از اتهامی تبرئه شده اید و حال قصد دارید علیه شخصی که آن اتهام را به شما وارد کرده بود، اقدام کنید.
بسمه تعالی
ریاست محترم دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
موضوع: شکوائیه اعاده حیثیت و افترا
مشخصات شاکی:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه شاکی]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد شاکی]
آدرس کامل: [آدرس پستی دقیق شاکی به همراه کد پستی]
شماره تماس: [شماره تلفن همراه شاکی]
مشخصات مشتکی عنه:
نام و نام خانوادگی: [نام کامل مشتکی عنه]
نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
کد ملی: [کد ملی مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
آدرس کامل: [آدرس پستی دقیق مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
شماره تماس: [شماره تلفن مشتکی عنه، در صورت اطلاع]
موضوع شکایت: اعاده حیثیت و افترا (مستند به ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)
شرح شکایت:
احتراماً، به استحضار عالی می رساند اینجانب [نام شاکی] به موجب این شکواییه، به جهت تبرئه شدن از اتهامات ناروا و وارد آمدن لطمه جدی به حیثیت و آبروی اینجانب، از آقای/خانم [نام مشتکی عنه] شکایت کیفری را مطرح می نمایم.
مشتکی عنه در تاریخ [تاریخ دقیق انتساب اتهام اولیه]، طی [نحوه انتساب، مثلاً: شکایت نامه به شماره پرونده X، اظهارات در شعبه Y دادسرا/دادگاه، یا انتشار مطلب در رسانه Z]، عمل مجرمانه [ذکر دقیق اتهام ناروای وارده، مثلاً: «خیانت در امانت»، «کلاهبرداری»، «سرقت»] را به بنده نسبت داد و اینجانب تحت تعقیب قضایی قرار گرفتم.
پس از طی مراحل رسیدگی در [نام مرجع قضایی، مثلاً: شعبه Y بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان X و سپس شعبه Z دادگاه کیفری دو شهرستان X] و ارائه دفاعیات و مدارک لازم، به موجب [ذکر نوع رأی و شماره آن، مثلاً: قرار منع تعقیب به شماره P، یا حکم برائت به شماره Q] مورخ [تاریخ صدور رأی]، اینجانب از اتهام انتسابی فوق به طور کامل تبرئه و بی گناهی بنده اثبات گردید. (کپی رأی صادره پیوست می باشد).
انتساب این اتهام کذب و پیگیری آن در مراجع قضایی، موجب تخریب شدید حیثیت و اعتبار اینجانب در [ذکر جامعه ای که حیثیت در آن هتک شده، مثلاً: محل کار، اجتماع، خانواده] و وارد آمدن لطمات روحی و معنوی جبران ناپذیر گردید. حال که بی گناهی اینجانب به اثبات رسیده است، مستنداً به ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی و با توجه به اضرار وارده، خواهان اعاده حیثیت و مجازات مفتری هستم.
دلایل و مدارک:
۱. کپی کارت ملی و شناسنامه شاکی.
۲. کپی مصدق [قرار منع تعقیب/حکم برائت] صادره از [مرجع قضایی مربوطه] (پیوست ۱).
۳. کپی شکواییه/اسناد/اظهارات مشتکی عنه که حاوی اتهام ناروا علیه شاکی بوده است (پیوست ۲).
۴. [شهادت شهود یا مدارکی که اثبات کننده هتک حیثیت و ضرر وارده باشند (پیوست ۳)].
خواسته:
با توجه به مراتب فوق و مستنداً به ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی، تقاضای تعقیب کیفری و مجازات مشتکی عنه، جبران کلیه خسارات مادی و معنوی وارده به اینجانب، و اعاده حیثیت فراهم شده را از محضر دادسرای محترم خواستارم.
با احترام فراوان
[امضا]
[نام و نام خانوادگی شاکی]
[تاریخ تنظیم شکواییه]
مجازات ها و پیامدهای حقوقی
آگاهی از مجازات های پیش بینی شده برای جرایم تهمت، افترا و نشر اکاذیب، می تواند به شاکی در تصمیم گیری و پیگیری پرونده کمک کند و به متهم نیز هشداری جدی برای پرهیز از ارتکاب این اعمال باشد. سیستم حقوقی ایران برای حفظ آبرو و حیثیت افراد، مجازات های مشخصی را در نظر گرفته است.
مجازات های مربوط به افترا (ماده ۶۹۷)
طبق ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، مجازات افترا برای فردی که نتواند صحت انتساب عمل مجرمانه را ثابت کند و طرف مقابل تبرئه شود، به شرح زیر است:
- حبس: از یک ماه تا یک سال.
- شلاق: تا (۷۴) ضربه.
دادگاه می تواند مرتکب را به یکی از این دو مجازات محکوم کند. تعیین نوع و میزان مجازات بستگی به شرایط پرونده، شخصیت مرتکب، میزان اضرار وارده و سایر عوامل مؤثر در تعیین کیفر دارد.
مجازات های مربوط به نشر اکاذیب (ماده ۶۹۸)
مطابق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، مجازات نشر اکاذیب برای فردی که به قصد اضرار یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی، اکاذیبی را اظهار یا منتشر نماید، علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، شامل موارد زیر است:
- حبس: از دو ماه تا دو سال.
- شلاق: تا ۷۴ ضربه.
دادگاه در این جرم نیز می تواند به حبس یا شلاق یا هر دو مجازات حکم دهد. مهم این است که این جرم مطلق بوده و حتی اگر ضرر مادی یا معنوی وارد نشود، جرم محقق شده و مجازات اعمال خواهد شد، اما میزان ضرر وارد شده می تواند در شدت مجازات مؤثر باشد.
مفهوم اعاده حیثیت و چگونگی مطالبه آن
اعاده حیثیت به معنای بازگرداندن آبرو، اعتبار و جایگاه اجتماعی از دست رفته یک فرد است که به ناحق مورد تهمت، افترا یا نشر اکاذیب قرار گرفته است. ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی صراحتاً به اعاده حیثیت در صورت امکان اشاره دارد. این مطالبه می تواند به دو شکل مطرح شود:
- از طریق حکم دادگاه: دادگاه می تواند علاوه بر مجازات متهم، حکم به اعاده حیثیت شاکی بدهد. این اعاده حیثیت ممکن است شامل انتشار تکذیبیه در همان رسانه ای که اکاذیب منتشر شده، یا اعلام برائت در مجامع عمومی باشد.
- دعوای جداگانه مدنی: شاکی می تواند پس از صدور حکم قطعی مبنی بر محکومیت مفتری یا ناشر اکاذیب، با تقدیم دادخواست حقوقی جداگانه، مطالبه اعاده حیثیت و جبران خسارات مادی و معنوی ناشی از هتک حیثیت را از دادگاه مدنی بخواهد.
جبران خسارات مادی و معنوی
علاوه بر مجازات کیفری، شاکی می تواند جبران خسارات وارده را نیز مطالبه کند. این خسارات به دو دسته تقسیم می شوند:
- خسارات مادی: شامل هزینه هایی که شاکی برای پیگیری پرونده (مانند حق الوکاله، هزینه دادرسی) متحمل شده، یا ضررهای مالی مستقیمی که به دلیل هتک حیثیت به او وارد شده است (مثلاً از دست دادن شغل، کاهش درآمد کسب وکار).
- خسارات معنوی: شامل آسیب های روحی، روانی، خدشه دار شدن آبرو، اعتبار و احساسات شاکی است. این نوع خسارات اغلب دشوارتر قابل اندازه گیری هستند، اما قانونگذار امکان مطالبه آن ها را فراهم کرده است و دادگاه با در نظر گرفتن شرایط، مبلغی را برای جبران آن تعیین می کند.
موارد تخفیف یا تشدید مجازات
در تعیین مجازات برای جرایم تهمت، افترا و نشر اکاذیب، دادگاه می تواند مواردی را به عنوان عوامل تخفیف یا تشدید کننده در نظر بگیرد:
- تخفیف: همکاری متهم، ندامت و پشیمانی، فقدان سابقه کیفری، وضعیت خاص متهم (مانند بیماری یا کهولت سن)، جبران خسارت وارده، گذشت شاکی خصوصی.
- تشدید: سابقه کیفری مشابه، تکرار جرم، اضرار گسترده به افراد یا جامعه، قصد سوء بیشتر، استفاده از موقعیت شغلی یا اجتماعی برای ارتکاب جرم.
اهمیت رضایت شاکی خصوصی در پایان پرونده
همان طور که پیشتر اشاره شد، جرایم افترا و نشر اکاذیب از جمله جرایم قابل گذشت هستند. این بدان معناست که:
- در هر مرحله از رسیدگی (دادسرا یا دادگاه)، اگر شاکی خصوصی رضایت خود را اعلام کند، تعقیب کیفری متوقف شده و در صورت صدور حکم قطعی، اجرای مجازات نیز متوقف می شود.
- این ویژگی به طرفین امکان می دهد تا با مصالحه، پرونده را خاتمه دهند و از ادامه فرآیند طولانی قضایی پرهیز کنند.
نکات مهم و توصیه های حقوقی تخصصی
پیگیری پرونده های تهمت، افترا و نشر اکاذیب، به دلیل ماهیت خاص و ظرافت های قانونی، نیازمند دقت و آگاهی بالاست. در این بخش، به نکات مهم و توصیه های حقوقی می پردازیم که می تواند راهگشای شما در این مسیر باشد.
ضرورت مشاوره با وکیل متخصص پیش از هر اقدام
پیش از هرگونه اقدام، از جمله تنظیم شکواییه، جمع آوری مدارک یا حتی صحبت با طرف مقابل، مشاوره با یک وکیل متخصص در دعاوی کیفری، به ویژه جرایم علیه حیثیت و آبرو، امری حیاتی است. وکیل با اشراف به قوانین و رویه های قضایی، می تواند:
- صلاحیت و دلایل شما را بررسی و ارزیابی کند.
- مناسب ترین راهکار قانونی را پیشنهاد دهد.
- در جمع آوری مستندات صحیح و قابل استناد شما را راهنمایی کند.
- از اشتباهات احتمالی که ممکن است به ضرر شما تمام شود، جلوگیری کند (مانند طرح شکایت واهی).
بار اثبات بر عهده شاکی است: چالش ها و راهکارهای اثبات کذب بودن
در جرایم افترا و نشر اکاذیب، بار اثبات کذب بودن اتهام یا مطالب منتشرشده، بر عهده شاکی است. این موضوع می تواند یکی از بزرگترین چالش های پرونده باشد. برای غلبه بر این چالش:
- جمع آوری دقیق شواهد: هرگونه مدرکی که بی گناهی شما یا کذب بودن اظهارات متهم را نشان دهد، باید با دقت جمع آوری شود.
- استفاده از کارشناسان: در موارد نشر اکاذیب در فضای مجازی، کمک گرفتن از کارشناسان پلیس فتا برای اثبات اصالت اسکرین شات ها یا منبع انتشار، بسیار مؤثر است.
- شهادت شهود: شهود عینی که می توانند کذب بودن ادعاها را تأیید کنند، نقش مهمی دارند.
- مدارک رسمی: استفاده از اسناد رسمی، گواهی نامه ها یا احکام قضایی قبلی که بی گناهی شما را اثبات می کند، قوی ترین دلیل خواهد بود.
پیامدهای شکایت واهی و افتراآمیز
شاکیان باید آگاه باشند که طرح شکایت کذب یا واهی می تواند خود منجر به محکومیت آن ها به جرم افترا شود. اگر فردی بدون داشتن دلیل و مدرک کافی یا با علم به کذب بودن ادعایش، از دیگری شکایت کند و نتواند آن را اثبات نماید، ممکن است خود مورد تعقیب کیفری قرار گیرد. این موضوع اهمیت مشاوره حقوقی پیش از هر اقدام را دوچندان می کند تا از ورود به چنین چرخه های حقوقی پیچیده ای جلوگیری شود.
روش های پیشگیری از تهمت و افترا: هوشیاری در فضای مجازی، مستندسازی مکالمات
پیشگیری همواره بهتر از درمان است. برای کاهش ریسک مواجهه با تهمت، افترا و نشر اکاذیب:
- هوشیاری در فضای مجازی: از انتشار اطلاعات شخصی حساس پرهیز کنید. در گفتگوها و تعاملات آنلاین، جانب احتیاط را رعایت کنید و از ورود به بحث های جنجالی یا توهین آمیز خودداری کنید.
- مستندسازی مکالمات: در مکالمات مهم (حضوری یا تلفنی) که احتمال بروز اختلاف وجود دارد، سعی در مستندسازی داشته باشید (با اجازه طرفین یا با اطلاع از قوانین مربوط به ضبط مکالمات در حوزه قضایی خودتان).
- حفظ اسناد و مدارک: هرگونه سند، پیامک، ایمیل یا مکاتبه مهم را نگهداری کنید تا در صورت لزوم بتوانید از آن ها به عنوان مدرک استفاده کنید.
- پرهیز از تحریک: در هنگام مواجهه با فردی که قصد توهین یا اتهام زنی دارد، از تحریک وی خودداری کنید و با آرامش سعی در مستندسازی اقدام وی نمایید.
نتیجه گیری
جرایم تهمت، افترا و نشر اکاذیب، به دلیل تأثیرات عمیق و مخرب بر حیثیت و آبروی افراد، در نظام حقوقی ایران به طور جدی مورد توجه قرار گرفته اند. درک تفاوت های ظریف میان این مفاهیم، آشنایی با مبانی قانونی آن ها از جمله مواد ۶۹۷ و ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، و شناخت دقیق از مراحل و الزامات تنظیم شکواییه، برای قربانیان این جرایم امری ضروری است.
مسیر احقاق حق در چنین پرونده هایی می تواند پیچیده و طولانی باشد و نیازمند جمع آوری دقیق مستندات، اثبات کذب بودن اتهامات توسط شاکی و پیگیری مستمر مراحل قضایی است. از این رو، اکیداً توصیه می شود پیش از هرگونه اقدام، با یک وکیل متخصص در امور کیفری مشورت نموده و از راهنمایی های وی برای تنظیم صحیح شکواییه، ارائه دلایل و دفاع مؤثر از حقوق خود بهره مند شوید. حقوق هر فرد، ارزشی غیرقابل انکار دارد و دفاع آگاهانه از آن، حق مسلم و وظیفه ای مهم است.