خلاصه کتاب دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس ( نویسنده زهره نظری، رضوان کولیوند، سمیه غزلی )
خلاصه کتاب دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس ( نویسنده زهره نظری، رضوان کولیوند، سمیه غزلی )
کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» اثر زهره نظری، رضوان کولیوند و سمیه غزلی، یک منبع ارزشمند برای تقویت مهارت های مدیریتی در محیط های آموزشی است. این کتاب به مدیران مدارس کمک می کند تا با اصول و نظریه های نوین مدیریت آشنا شده و آن ها را در عمل به کار گیرند.
مدیریت مدارس، نقشی حیاتی و چندوجهی است که مستلزم درک عمیق از پویایی های آموزشی، انسانی و سازمانی است. در فضای پیچیده و در حال تحول کنونی، مدیران مدارس بیش از هر زمان دیگری به دانش و مهارت های به روز برای هدایت اثربخش سازمان های آموزشی نیاز دارند. کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» که توسط زهره نظری، رضوان کولیوند و سمیه غزلی به رشته تحریر درآمده است، با رویکردی جامع و کاربردی، به تبیین اصول و راهکارهای کلیدی در این حوزه می پردازد. این اثر با هدف توانمندسازی مدیران و متخصصین آموزشی، بستری برای ارتقاء فهم آن ها از چالش ها و فرصت های موجود در مدیریت مدرسه فراهم می آورد. این مقاله، به ارائه یک خلاصه تحلیلی و عمیق از مفاهیم محوری این کتاب می پردازد تا خوانندگان، به ویژه مدیران و کارشناسان حوزه آموزش، بتوانند در کمترین زمان ممکن به درک جامعی از محتوای آن دست یابند و ایده های مطرح شده را در عمل پیاده سازی کنند. این یک بازگویی صرف مطالب کتاب نیست، بلکه تلاشی برای استخراج نکات کلیدی و ارائه دیدگاه های تحلیلی برای کاربرد آن ها در بستر واقعی مدارس ایران است.
نگاهی اجمالی به نویسندگان و محتوای کتاب
کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» حاصل تلاش سه نویسنده، خانم ها زهره نظری، رضوان کولیوند و سمیه غزلی، است که با دیدگاهی متخصصانه به واکاوی ابعاد مختلف مدیریت آموزشی پرداخته اند. اگرچه اطلاعات دقیقی از تخصص های آکادمیک هر یک از نویسندگان در دسترس نیست، اما محتوای کتاب نشان دهنده تسلط آن ها بر مبانی مدیریت و رهبری در مدارس و همچنین درک عمیق از ساختارهای سازمانی و انسانی در محیط های آموزشی است.
این کتاب در پنج فصل اصلی تنظیم شده و رویکردی جامع نگر به موضوع دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس دارد. فصول کتاب به ترتیب به مهارت های مدیریتی، مکاتب مدیریتی، سازمان و سازماندهی، انواع مدیریت و رهبری، و در نهایت، سطوح مدیریتی و نقش های مدیران می پردازند. این ساختار منطقی، به خواننده اجازه می دهد تا از مفاهیم پایه به سمت مباحث پیشرفته تر حرکت کند و دیدگاهی یکپارچه نسبت به فرآیند مدیریت در مدارس کسب کند. هدف اصلی کتاب، افزایش دانش و مهارت مدیران برای افزایش بهره وری سازمان آموزشی و مواجهه مؤثر با چالش های مدیریت مدارس در عصر حاضر است.
خلاصه فصل به فصل کتاب و نکات کاربردی
در این بخش، به بررسی عمیق تر هر یک از فصول کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» می پردازیم و نکات کاربردی آن را برای مدیران و متخصصین حوزه آموزش برجسته می کنیم.
فصل اول: مهارت های مدیریتی
فصل اول کتاب به یکی از اساسی ترین مباحث در حوزه مدیریت، یعنی مهارت های مورد نیاز مدیران، اختصاص دارد. این بخش بر این ایده محوری استوار است که مدیریت، نه تنها یک هنر، بلکه مجموعه ای از مهارت های قابل یادگیری و پرورش است که مستقیماً بر بهره وری سازمان آموزشی تأثیر می گذارد.
مفهوم و طبقه بندی مهارت های مدیریتی
کتاب مهارت را توانایی تبدیل دانش به کنش های اثربخش تعریف می کند و تاکید دارد که ضابطه اصلی مهارت، اقدام و عمل مؤثر در شرایط متغیر است. نویسندگان مهارت های لازم برای مدیران را به سه دسته اصلی طبقه بندی می کنند:
- مهارت های فنی: این مهارت ها به توانایی مدیر در استفاده از دانش، روش ها، تکنیک ها و تجهیزات خاص برای انجام وظایف مربوط می شود. برای یک مدیر مدرسه، این مهارت می تواند شامل تسلط بر سیستم های اطلاعاتی و آموزشی (مانند سامانه سناد یا پورتال های آموزشی)، درک روش های نوین تدریس و ارزیابی، یا حتی مهارت های بودجه بندی و مالی مرتبط با اداره مدرسه باشد.
- مهارت های انسانی: این مهارت ها به توانایی کار کردن با افراد و ایجاد ارتباط مؤثر با آن ها اشاره دارد. مدیر مدرسه با دانش آموزان، والدین، معلمین، معاونین و سایر کارکنان سروکار دارد. توانایی برقراری ارتباط سازنده، ایجاد انگیزه، حل تعارضات، و ایجاد فضای همدلی و اعتماد از جمله اهمیت مهارت های ادراکی مدیران مدرسه در این زمینه است که به تقویت روحیه تیمی و مشارکت همه ذی نفعان منجر می شود.
- مهارت های ادراکی (مفهومی): این مهارت ها به توانایی ذهنی برای درک، تجزیه و تحلیل پیچیدگی های سازمان و فهم کلیه عناصر و اجزای تشکیل دهنده آن به صورت یک کل واحد (سیستم) گفته می شود. این مهارت به مدیر کمک می کند تا روابط متقابل بخش های مختلف سازمان را درک کند و تغییر در هر یک را بر دیگری پیش بینی کند.
اهمیت مهارت های ادراکی برای مدیران مدارس
کتاب به طور ویژه بر اهمیت مهارت های ادراکی مدیران مدرسه تأکید دارد. این مهارت ها شامل تفکر سیستمی، توانایی تشخیص پیچیدگی ها و تصمیم گیری استراتژیک در محیط آموزشی است. مدیران با مهارت های ادراکی قوی می توانند:
- مدرسه را به عنوان یک سیستم پیچیده با اجزای در هم تنیده (دانش آموزان، معلمین، برنامه درسی، والدین، جامعه) درک کنند.
- مسائل را نه به صورت جداگانه، بلکه در بستر کلی سازمان تشخیص داده و راه حل های جامع ارائه دهند.
- پیامدهای بلندمدت تصمیمات خود را پیش بینی کرده و به صورت استراتژیک عمل کنند.
- با چالش های غیرمنتظره و مسائل مبهم که در محیط مدرسه زیاد رخ می دهد، به شیوه ای مؤثر برخورد کنند.
مهارت عبارت است از توانایی تبدیل دانش به کنش، به طرزی که به عملکردی خوب، منجر شود. مهارت های مدیریتی به مهارت هایی گفته می شود که به کمک آن، شخص در وجود خود امکان به حرکت درآوردن اجزای یک مجموعه را برای حرکت متناسب کلیه اجزا، به سوی هدف های تعیین شده فراهم می آورد.
تأثیر مهارت ها بر بهره وری سازمان آموزشی
کتاب به وضوح نشان می دهد که چگونه مهارت های سه گانه، به ویژه مهارت های ادراکی، مستقیماً بر بهره وری سازمان آموزشی تأثیر می گذارد. مدیری که از این مهارت ها برخوردار است، می تواند:
- برنامه ریزی آموزشی را بهبود بخشد.
- عملکرد معلمین را ارتقا دهد.
- رضایت دانش آموزان و والدین را افزایش دهد.
- منابع مدرسه را به شکل بهینه تخصیص دهد.
- یک فرهنگ سازمانی مثبت و حمایتی ایجاد کند.
تمامی این عوامل در نهایت به افزایش کیفیت آموزش و تحقق اهداف مدرسه کمک شایانی می کنند.
چالش ها و فرصت های آموزش در عصر اطلاعات
در پایان این فصل، کتاب به چالش های مدیریت مدارس در عصر حاضر و نقش مدیر در هدایت مدرسه در مواجهه با فناوری های جدید و تغییرات نسل جدید دانش آموزان می پردازد. مدیران باید توانایی رهبری تحول دیجیتال، ادغام فناوری در فرآیندهای یاددهی-یادگیری، و آماده سازی دانش آموزان برای دنیای آینده را داشته باشند. این نیازمند به روزرسانی مداوم دانش و مهارت های خود و کادر آموزشی است.
فصل دوم: مکتب های مدیریتی
فصل دوم کتاب به معرفی و تحلیل مکاتب مدیریت در آموزش و پرورش می پردازد. درک این مکاتب به مدیران کمک می کند تا ریشه های نظری رویکردهای مختلف مدیریتی را بشناسند و فلسفه پشت تصمیم گیری ها و ساختارهای سازمانی را بهتر درک کنند.
مکاتب کلاسیک (تیلور، فایول، وبر)
این مکاتب بر کارایی، ساختار و کنترل تمرکز دارند:
- فردریک تیلور (مدیریت علمی): بر افزایش کارایی از طریق مطالعه زمان و حرکت، تخصیص دقیق وظایف و استانداردسازی فرآیندها تأکید داشت. در مدارس، این رویکرد می تواند در برنامه ریزی درسی، سازماندهی کلاس ها و ارزیابی عملکرد کارکنان به کار رود.
- هنری فایول (اصول مدیریت): چهارده اصل مدیریت از جمله تقسیم کار، انضباط، سلسله مراتب، و تمرکز را معرفی کرد. این اصول به ایجاد ساختار و نظم در مدرسه، تعریف شفاف وظایف و مسئولیت ها، و بهبود ارتباطات کمک می کنند.
- ماکس وبر (بوروکراسی): بر سلسله مراتب روشن، قوانین و رویه های استاندارد، و انتخاب افراد بر اساس شایستگی تأکید داشت. بوروکراسی در مدرسه می تواند به ایجاد عدالت، پیش بینی پذیری و ثبات کمک کند، اما در عین حال می تواند منجر به جمود و کاهش انعطاف پذیری شود.
مکاتب نئوکلاسیک (روابط انسانی)
این مکاتب در واکنش به محدودیت های مکاتب کلاسیک شکل گرفتند و بر اهمیت عوامل انسانی، انگیزش و مشارکت کارکنان در مدرسه تأکید دارند. نظریاتی مانند مطالعات هاوثورن نشان دادند که توجه به نیازهای اجتماعی و روان شناختی کارکنان، نقش مهمی در افزایش بهره وری و رضایت شغلی دارد. در مدرسه، این به معنای:
- ایجاد فضایی حمایتی و انگیزشی برای معلمین و کارکنان.
- تشویق به مشارکت آن ها در تصمیم گیری ها.
- توجه به نیازهای فردی و تیمی.
- بهبود ارتباطات بین فردی و کاهش تعارضات.
مکتب نوین (تئوری های سیستمی)
مکتب نوین در آموزش، با نگاه سیستمی به سازمان، مدرسه را به عنوان یک کل واحد و درک وابستگی متقابل اجزا (معلم، دانش آموز، خانواده، جامعه) معرفی می کند. این رویکرد بر این باور است که مدرسه یک سیستم باز است که با محیط خود در تعامل است و از آن تأثیر می پذیرد و بر آن تأثیر می گذارد. مدیر سیستمی باید:
- روابط علت و معلولی بین بخش های مختلف مدرسه را درک کند.
- تغییرات محیطی (جامعه، فناوری، سیاست ها) را رصد و به آن ها واکنش مناسب نشان دهد.
- بر هماهنگی و هم افزایی بین اجزا برای دستیابی به اهداف کلی تمرکز کند.
این انواع مدیریت در سازمان آموزشی، دیدگاه های متفاوتی برای اداره مدارس ارائه می دهند که مدیران می توانند با شناخت آن ها، رویکردی متناسب با شرایط خاص مدرسه خود اتخاذ کنند.
فصل سوم: سازمان و سازماندهی
فصل سوم کتاب به مفاهیم بنیادی «سازمان» و «سازماندهی» اختصاص دارد که دو ستون اصلی مدیریت آموزشی را تشکیل می دهند. این بخش به مدیران کمک می کند تا ساختار و چگونگی عملکرد مدرسه را بهتر درک کنند.
مفهوم و انواع سازمان
کتاب سازمان را مجموعه ای از افراد با هدف مشترک تعریف می کند که برای دستیابی به آن هدف، فعالیت های خود را هماهنگ می کنند. این فصل به تفاوت بین سازمان رسمی و سازمان غیررسمی در محیط مدرسه می پردازد:
- سازمان رسمی: ساختار عمدی و از پیش تعیین شده ای است که در آن نقش ها، وظایف، و روابط سلسله مراتبی به وضوح تعریف شده اند (مانند چارت سازمانی مدرسه، آیین نامه ها و مقررات).
- سازمان غیررسمی: روابط خودجوش و طبیعی است که بین افراد در سازمان شکل می گیرد (مانند گروه های دوستانه بین معلمین، شبکه های ارتباطی غیررسمی دانش آموزان). این سازمان ها با وجود عدم رسمیت، می توانند تأثیرات قابل توجهی بر فرهنگ و عملکرد مدرسه داشته باشند.
اصول سازماندهی و ساختارهای سازمانی
نویسندگان به اصول اساسی سازماندهی مانند تقسیم کار، هماهنگی، وحدت فرماندهی، و حیطه نظارت اشاره می کنند. سپس به معرفی انواع ساختارهای سازمانی می پردازند:
- ساختار خطی (صف): سلسله مراتب قدرت واضح و روابط مستقیم فرماندهی. در مدارس کوچک رایج است.
- ساختار ستادی: وجود واحدهای پشتیبانی (ستاد) که وظیفه ارائه مشاوره و خدمات تخصصی به واحدهای اجرایی (صف) را دارند. در مدارس بزرگتر، معاونین آموزشی، پرورشی، و اجرایی نقش ستاد را ایفا می کنند.
- ساختار ماتریسی و پروژه ای: برای پروژه های خاص و موقت به کار می روند و نیاز به هماهنگی بین بخش های مختلف دارند.
درک این ساختارها به مدیران کمک می کند تا چارت سازمانی مدرسه را بهینه کرده و ارتباطات را بهبود بخشند.
قانون موقعیت (ماری پارکر فالت)
این مفهوم انقلابی از ماری پارکر فالت، بر این ایده استوار است که تصمیمات باید بر اساس موقعیت و واقعیت ها گرفته شوند، نه صرفاً بر اساس سلسله مراتب. به این معنی که:
- دستورات جنبه شخصی ندارد، بلکه ناشی از نیاز موقعیت خاص است.
- در برخی مواقع، مرئوس می تواند به رئیس خود دستور دهد، اگر دانش و تخصص لازم برای آن موقعیت را داشته باشد.
- حل مسائل باید از طریق بررسی مشترک موقعیت و همکاری دسته جمعی صورت گیرد.
کاربرد این قانون در مدرسه، به مدیران امکان می دهد که در حل مسائل پیچیده، به جای تکیه بر قدرت سلسله مراتبی، به خرد جمعی و تخصص های موجود در میان معلمین و کارکنان تکیه کنند.
تفویض اختیار
تفویض اختیار در مدیریت مدارس به معنای واگذاری بخشی از اختیارات و مسئولیت ها از سوی مدیر به معاونین یا کارکنان پایین تر است. کتاب این فرآیند را شامل سه مرحله اصلی می داند:
- واگذاری وظیفه یا مسئولیت به زیردست.
- اعطای اختیار لازم برای انجام آن وظیفه.
- ایجاد تعهد و پاسخگویی در زیردست.
مزایای تفویض اختیار عبارتند از:
- افزایش کارایی و سرعت در تصمیم گیری.
- توسعه مهارت ها و توانمندی های کارکنان.
- افزایش انگیزه و رضایت شغلی.
- کاهش بار کاری مدیر.
با این حال، تفویض اختیار نیازمند اعتماد، آموزش و نظارت صحیح است تا از بروز هرج و مرج جلوگیری شود و به بهره وری سازمان آموزشی کمک کند.
فصل چهارم: انواع مدیریت و رهبری
فصل چهارم به تفاوت ها و ارتباطات میان مدیریت و رهبری می پردازد و سبک های مختلف رهبری مؤثر در مدارس را بررسی می کند. این فصل برای درک مدیریت نوین در آموزش حیاتی است.
تعریف مدیریت و تفاوت آن با رهبری
کتاب به روشنی تمایز میان این دو مفهوم را توضیح می دهد:
- مدیریت: فرآیند برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل منابع (انسانی، مالی، فیزیکی) برای دستیابی به اهداف سازمانی از پیش تعیین شده است. مدیران بر حفظ نظم، کارایی و پیروی از رویه ها تمرکز دارند.
- رهبری: فرآیند تأثیرگذاری بر افراد برای دستیابی داوطلبانه به اهداف مشترک است. رهبران بر الهام بخشی، ایجاد چشم انداز، و تحریک خلاقیت و نوآوری تمرکز می کنند. رهبری اغلب با تغییر و تحول همراه است.
در محیط مدرسه، مدیر موفق کسی است که هم مهارت های مدیریتی (برای اداره امور روزمره و حفظ ساختار) و هم مهارت های رهبری (برای الهام بخشیدن به معلمین و دانش آموزان و هدایت مدرسه به سمت تعالی) را دارا باشد.
سبک های رهبری مؤثر در مدارس
کتاب به معرفی سبک های رهبری مؤثر در مدارس می پردازد و تاکید دارد که هیچ سبک رهبری به تنهایی برای همه موقعیت ها مناسب نیست:
- رهبری تحول آفرین: بر ایجاد چشم انداز، الهام بخشی به پیروان، و تشویق آن ها به فراتر رفتن از انتظارات تمرکز دارد. این سبک برای ایجاد تغییرات مثبت و نوآوری در مدرسه بسیار مؤثر است.
- رهبری خدمتگزار: رهبر خود را در خدمت پیروان می بیند و به توسعه و رفاه آن ها اهمیت می دهد. این سبک می تواند به ایجاد محیطی حامی و مشارکتی در مدرسه کمک کند.
- رهبری دموکراتیک/مشارکتی: رهبر در تصمیم گیری ها از نظرات و مشارکت دیگران استفاده می کند. این سبک می تواند به افزایش حس مالکیت و مسئولیت پذیری در میان معلمین و کارکنان منجر شود.
- رهبری استبدادی: رهبر تمامی تصمیمات را به تنهایی اتخاذ می کند. این سبک در مواقع بحرانی یا برای کارهای روتین ممکن است کارآمد باشد، اما در بلندمدت می تواند منجر به کاهش انگیزه و خلاقیت شود.
مدیران مدارس باید با درک شرایط و بلوغ تیم خود، از سبک های ترکیبی و متناسب با موقعیت استفاده کنند.
اهداف مدیریت در سازمان آموزشی
کتاب به اهداف مدیریت در سازمان آموزشی نیز می پردازد. این اهداف فراتر از صرفاً اجرای برنامه های درسی است و شامل:
- کیفیت آموزشی: ارتقاء مستمر کیفیت فرآیند یاددهی-یادگیری و نتایج تحصیلی دانش آموزان.
- توسعه انسانی: رشد و پرورش جامع دانش آموزان، معلمین و کارکنان از نظر علمی، اخلاقی و اجتماعی.
- رضایت ذی نفعان: ایجاد رضایت در میان دانش آموزان، والدین، معلمین و جامعه محلی.
- بهره وری: استفاده بهینه از منابع (زمان، مالی، انسانی) برای دستیابی به حداکثر خروجی.
- نوآوری و تحول: پذیرش تغییر، تشویق به خلاقیت و پیاده سازی مدیریت نوین در آموزش برای مواجهه با چالش های آتی.
فصل پنجم: سطوح مدیریتی و نقش ها
فصل پایانی کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» به تبیین سطوح مدیریتی در مدرسه و نقش های متفاوتی که مدیران در این سطوح ایفا می کنند، اختصاص دارد. این بخش به فهم ساختار سلسله مراتبی و وظایف مشخص هر جایگاه مدیریتی در سازمان آموزشی کمک می کند.
مدیریت عالی، میانی و عملیاتی در مدرسه
کتاب سازمان ها را بر اساس سلسله مراتب مدیریتی به سه سطح اصلی تقسیم می کند که در بستر مدرسه می توان آن ها را به این صورت تبیین کرد:
- مدیریت عالی (Top Management): در سیستم آموزش و پرورش، این سطح شامل مدیران کل آموزش و پرورش در سطح استان، رؤسای ادارات آموزش و پرورش شهرستان ها، و در برخی موارد، هیئت امنا یا شورای عالی مدرسه (اگر ساختاری مستقل تر داشته باشد) می شود. مدیران عالی مسئول تعیین چشم انداز، رسالت و اهداف کلی بلندمدت سازمان هستند و تصمیمات استراتژیک را اتخاذ می کنند.
- مدیریت میانی (Middle Management): در یک مدرسه، مدیر مدرسه و معاونین آموزشی، پرورشی، اجرایی و مالی در این سطح قرار می گیرند. مدیران میانی وظیفه دارند استراتژی های تعیین شده توسط مدیریت عالی را به برنامه های عملیاتی کوتاه مدت و میان مدت ترجمه کرده و بر اجرای آن ها نظارت کنند. آن ها حلقه ارتباطی بین سطوح عالی و عملیاتی هستند و نقش مهمی در هماهنگی و حل تعارضات ایفا می کنند.
- مدیریت عملیاتی (Operational Management): این سطح شامل سرگروه های آموزشی، مسئولین بخش های خاص (مانند مسئول آزمایشگاه یا کتابخانه) و در برخی موارد، معلمین با سابقه که وظایف نظارتی بر همکاران خود دارند، می شود. مدیران عملیاتی مسئول نظارت مستقیم بر فعالیت های روزمره، اجرای دقیق برنامه ها، و هدایت کارکنان خط مقدم (مانند معلمین و کادر خدماتی) برای دستیابی به اهداف تعیین شده هستند.
هر سطح مدیریتی نیازمند ترکیب متفاوتی از مهارت های فنی، انسانی و ادراکی است. در سطوح پایین تر، مهارت های فنی و انسانی اهمیت بیشتری دارند، در حالی که در سطوح عالی، مهارت های ادراکی و استراتژیک از اهمیت بالاتری برخوردارند.
نقش های مختلف مدیران (بر اساس مینتزبرگ و دیگر نظریه پردازان)
هنری مینتزبرگ، نظریه پرداز برجسته مدیریت، ده نقش مختلف را برای مدیران دسته بندی کرده است که در سه گروه اصلی جای می گیرند. کتاب این نقش ها را با تأکید بر کاربرد آن ها در فضای مدرسه توضیح می دهد:
- نقش های بین فردی (Interpersonal Roles):
- رهبر (Figurehead): مدیر مدرسه به عنوان نماد و نماینده رسمی مدرسه عمل می کند؛ شرکت در مراسمات، سخنرانی ها، و امضای مدارک رسمی.
- رهبر واقعی (Leader): مدیر مسئول انگیزش و جهت دهی به کارکنان، استخدام، آموزش و ارزیابی عملکرد معلمین و کادر مدرسه است.
- رابط (Liaison): مدیر ارتباطات خارجی را با سایر مدارس، ادارات آموزش و پرورش، والدین، و جامعه محلی برقرار می کند تا منابع و اطلاعات لازم را جذب کند.
- نقش های اطلاعاتی (Informational Roles):
- ناظر (Monitor): مدیر اطلاعات مربوط به فعالیت های داخلی و خارجی مدرسه را جمع آوری و تجزیه و تحلیل می کند (مثلاً نتایج امتحانات، بازخورد والدین، سیاست های جدید آموزش و پرورش).
- منتشرکننده (Disseminator): مدیر اطلاعات مهم را به اعضای سازمان خود (معلمین، دانش آموزان، والدین) منتقل می کند.
- سخنگو (Spokesperson): مدیر اطلاعات مربوط به مدرسه را به بیرون از سازمان (مثلاً رسانه ها، جامعه) ارائه می دهد.
- نقش های تصمیم گیری (Decisional Roles):
- کارآفرین (Entrepreneur): مدیر به دنبال فرصت های جدید برای بهبود و نوآوری در مدرسه است (مثلاً راه اندازی برنامه های آموزشی جدید، جذب کمک های مالی).
- حل کننده مشکل (Disturbance Handler): مدیر به مشکلات و بحران های غیرمنتظره واکنش نشان می دهد و آن ها را حل می کند (مثلاً درگیری بین دانش آموزان، اعتراض والدین، مشکلات انضباطی).
- تخصیص دهنده منابع (Resource Allocator): مدیر تصمیم می گیرد که منابع (بودجه، زمان، نیروی انسانی، تجهیزات) چگونه در مدرسه تخصیص یابند.
- مذاکره کننده (Negotiator): مدیر در مذاکرات مهم با اتحادیه ها، تأمین کنندگان، یا سایر نهادها شرکت می کند (مثلاً مذاکره برای قراردادهای خدماتی یا همکاری با سازمان های دیگر).
درک این نقش ها به مدیران کمک می کند تا مسئولیت های خود را درک کرده و زمان و انرژی خود را به صورت مؤثرتری مدیریت کنند. این نقش ها ثابت نیستند و یک مدیر موفق باید بتواند بین آن ها جابجا شود و نقش مناسب را در زمان مناسب ایفا کند.
۱۰ نکته کلیدی و راهکار عملی برای مدیران مدارس
کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» سرشار از آموزه هایی است که می تواند به تحول در عملکرد مدیران مدارس منجر شود. در اینجا ۱۰ نکته کلیدی و راهکار عملی برای پیاده سازی مفاهیم این کتاب در واقعیت مدارس ارائه شده است:
- تقویت مهارت های ادراکی: برای حل مسائل پیچیده مدرسه، به جای تمرکز بر جزئیات، تصویر کلی را ببینید. به دوره های تفکر سیستمی و تصمیم گیری استراتژیک بپیوندید. هر موقعیت را به عنوان بخشی از یک کل بزرگتر در نظر بگیرید.
- مدیریت بر اساس موقعیت: در حل مشکلات، به جای تحمیل قدرت سلسله مراتبی، به واقعیت های موقعیت و تخصص های موجود در میان همکاران توجه کنید. جلسه بگذارید و نظرات متخصصین (معلمین، مشاورین) را جویا شوید.
- تفویض اختیار هوشمندانه: وظایف و اختیاراتی را که نیاز به حضور مستقیم شما ندارند، به معاونین و کارکنان توانمند تفویض کنید. این کار هم بار کاری شما را کاهش می دهد و هم به رشد حرفه ای آن ها کمک می کند. حتماً همراه با اختیار، مسئولیت پذیری را هم تبیین کنید.
- ایجاد فرهنگ سیستمی: به معلمین و کارکنان نشان دهید که چگونه فعالیت های هر بخش بر دیگری تأثیر می گذارد. جلسات تیمی برگزار کنید تا افراد از نقش خود در سیستم کلی مدرسه آگاه شوند.
- تلفیق مدیریت و رهبری: همزمان با اداره امور روزمره (مدیریت)، برای مدرسه چشم انداز و الهام بخش باشید (رهبری). تلاش کنید تا نه تنها کارها را درست انجام دهید، بلکه کارهای درست را انجام دهید.
- انتخاب سبک رهبری متناسب: درک کنید که در هر موقعیت خاص (مثلاً بحران انضباطی، برنامه ریزی یک رویداد جدید، آموزش معلمین)، کدام سبک رهبری (تحول آفرین، دموکراتیک، خدمتگزار) مؤثرتر است. انعطاف پذیر باشید.
- توجه به عوامل انسانی: فراتر از قوانین و ساختارها، به نیازهای روانی، اجتماعی و انگیزشی معلمین و دانش آموزان توجه کنید. یک محیط مثبت و حامی، بهره وری را افزایش می دهد.
- به روزرسانی دانش در عصر اطلاعات: با مدیریت نوین در آموزش و چالش های مدیریت مدارس در عصر حاضر آشنا باشید. استفاده از فناوری های جدید در آموزش و ارتباطات را تشویق و تسهیل کنید.
- تعریف اهداف هوشمندانه: اهداف مدرسه را با مشارکت تیم تعیین کنید و اطمینان حاصل کنید که این اهداف، مشخص، قابل اندازه گیری، قابل دستیابی، مرتبط و زمان بندی شده (SMART) هستند.
- تمرین نقش های چندگانه: به یاد داشته باشید که شما در طول روز نقش های متعددی (رهبر، سخنگو، حل کننده مشکل، تخصیص دهنده منابع) را ایفا می کنید. آگاهی از این نقش ها به شما کمک می کند تا کارآمدتر عمل کنید.
چرا این کتاب برای شما ضروری است؟
کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» فراتر از یک متن آکادمیک، راهنمایی عملی و چراغ راهی برای مدیران فعلی و آتی مدارس، معاونین، کادر اداری، کارشناسان آموزش و پرورش، و حتی دانشجویان رشته های مرتبط است. این کتاب با رویکردی جامع به مفاهیم مهارت های مدیریتی در مدارس، مکاتب مدیریت در آموزش و پرورش و انواع مدیریت در سازمان آموزشی می پردازد و یک چارچوب فکری منسجم برای درک پیچیدگی های محیط مدرسه ارائه می دهد.
اگر تنها یک کتاب در مورد مدیریت مدارس مطالعه کنید، چرا باید این کتاب باشد؟ زیرا این اثر، نه تنها مبانی نظری مدیریت را به زبانی ساده و قابل فهم تبیین می کند، بلکه با ارائه مثال ها و نکات کاربردی، پلی میان تئوری و عمل ایجاد می کند. این کتاب به شما کمک می کند تا با چالش های مدیریت مدارس در عصر حاضر به شیوه ای مؤثرتر مواجه شوید و با مدیریت نوین در آموزش، مدرسه خود را به سمت تعالی و بهره وری سازمان آموزشی هدایت کنید. مطالعه این کتاب، یک سرمایه گذاری ارزشمند برای توسعه فردی و حرفه ای شما در مسیر دشوار اما پاداش بخش مدیریت آموزشی است.
نتیجه گیری
کتاب «دانستنی های مدیریت مدیران در مدارس» اثر زهره نظری، رضوان کولیوند و سمیه غزلی، یک منبع ضروری برای هر فردی است که در حوزه مدیریت و رهبری مدارس فعالیت می کند یا به این عرصه علاقه مند است. این اثر با پوشش جامع مهارت های مدیریتی، مکاتب فکری، اصول سازماندهی، تفاوت های مدیریت و رهبری، و سطوح مدیریتی، دیدگاهی کل نگر و عملیاتی ارائه می دهد. با مطالعه این خلاصه و به کارگیری نکات کاربردی آن، مدیران می توانند نه تنها بر چالش های روزمره فائق آیند، بلکه با مدیریت نوین در آموزش، مسیر توسعه و تعالی را برای سازمان آموزشی خود هموار سازند. این کتاب فراتر از یک راهنمای تئوریک، ابزاری قدرتمند برای تحول در رویکرد مدیریتی و ارتقاء بهره وری سازمان آموزشی است. توصیه می شود برای تعمیق بیشتر در مباحث و دستیابی به درک کامل از آموزه های ارزشمند آن، نسخه کامل کتاب نیز مورد مطالعه قرار گیرد.