متن درخواست نفقه فرزند

تنظیم و ارائه متن درخواست نفقه فرزند، که به آن دادخواست مطالبه نفقه نیز گفته می شود، یک فرآیند حقوقی حیاتی برای تضمین تأمین نیازهای اساسی اطفال است. این فرآیند به مادران، فرزندان بالغ، یا هر شخصی که حضانت یا نگهداری طفل را بر عهده دارد، این امکان را می دهد که با طی مراحل قانونی، حق نفقه فرزند را از فرد مسئول مطالبه کنند.

نفقه فرزند یکی از حقوق اساسی و غیرقابل انکار هر طفل است که به موجب قوانین مدنی و حمایت خانواده ایران، بر عهده والدین و در موارد خاص، سایر اقارب قرار داده شده است. مطالبه این حق، به ویژه در شرایطی که والدین از یکدیگر جدا شده اند یا یکی از آن ها از انجام این تکلیف قانونی خودداری می کند، اهمیت دوچندانی پیدا می کند. این مقاله راهنمایی جامع و گام به گام برای تمامی اشخاصی که قصد مطالبه نفقه فرزند خود را دارند، ارائه می کند. از درک مبانی قانونی نفقه تا تنظیم دقیق دادخواست و پیگیری مراحل قضایی، تمام جنبه های این فرآیند با رویکردی تخصصی و کاربردی مورد بررسی قرار می گیرد تا مخاطبان بتوانند با آگاهی کامل و کمترین پیچیدگی، حقوق قانونی فرزندان خود را پیگیری نمایند.

۱. نفقه فرزند چیست و شامل چه مواردی می شود؟

نفقه فرزند عبارت است از تمامی نیازهای مادی و معنوی که برای ادامه زندگی آبرومندانه و متناسب با شأن فرزند ضروری است. این تکلیف قانونی، به منظور حمایت از مصلحت و رشد متعادل اطفال پیش بینی شده و گستره وسیعی از هزینه ها را در بر می گیرد.

تعریف جامع نفقه فرزند

بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، نفقه اولاد بر عهده پدر است. این نفقه شامل موارد متعددی است که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• خوراک: تأمین غذای کافی و مناسب با سن و نیازهای جسمانی فرزند.
• پوشاک: تهیه لباس های مناسب فصول و متناسب با عرف و شأن خانوادگی.
• مسکن: فراهم آوردن محلی برای سکونت که متناسب با وضعیت خانوادگی و اجتماعی باشد.
• تحصیل: پوشش هزینه های مربوط به آموزش و پرورش فرزند، از مهدکودک تا دانشگاه، در صورت نیاز و توانایی.
• درمان: پرداخت هزینه های پزشکی، دارو، و در صورت لزوم، بستری و جراحی.
• نیازهای رفاهی و تفریحی: تأمین امکانات تفریحی، ورزشی و سایر نیازهای متناسب با سن و شأن فرزند برای رشد روانی و اجتماعی او.
• اثاث البیت: تأمین لوازم ضروری و اولیه زندگی در محل سکونت فرزند.

نکته حائز اهمیت این است که میزان و اقلام نفقه فرزند، بر خلاف نفقه زوجه که بر اساس شأن زن تعیین می گردد، با توجه به نیازهای متعارف فرزند و استطاعت مالی منفق (پرداخت کننده نفقه) تعیین می شود. این نیازها باید در حدی باشد که فرزند بتواند زندگی ای متناسب با وضعیت اجتماعی، تحصیلاتی، و سن خود داشته باشد.

۲. مسئول اصلی پرداخت نفقه فرزندان کیست؟ (ترتیب قانونی)

قانونگذار برای پرداخت نفقه فرزندان یک سلسله مراتب و اولویت بندی مشخص تعیین کرده است تا اطمینان حاصل شود که هیچ فرزندی بدون حمایت مالی باقی نمی ماند.

پدر: اولویت بلامنازع

بر اساس ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی، در وهله اول، مسئولیت پرداخت نفقه اولاد بر عهده پدر است. این تکلیف کاملاً محرز و بدون قید و شرط است، مشروط بر آنکه پدر استطاعت مالی لازم را داشته باشد. استطاعت مالی به معنای توانایی مالی پدر برای پرداخت نفقه، بدون اینکه خود دچار مضیقه و سختی در تأمین معیشت شود. این تکلیف حتی در صورت طلاق والدین و عدم حضانت پدر نیز به قوت خود باقی است.

جد پدری: شرایط و موارد مسئولیت

چنانچه پدر فوت کرده باشد یا به دلیل عدم استطاعت مالی (مثلاً بیماری، از کار افتادگی، فقر شدید) قادر به پرداخت نفقه فرزندان نباشد، مسئولیت پرداخت نفقه به عهده جد پدری (پدربزرگ پدری) قرار می گیرد. این مسئولیت نیز مشروط به استطاعت مالی جد پدری است و با رعایت اصل الاقرب فالاقرب اعمال می شود؛ به این معنا که اگر چند جد پدری وجود داشته باشند (مثلاً پدر پدر و پدر پدر پدر)، کسی که از نظر قرابت به فرزند نزدیک تر است، در اولویت قرار می گیرد.

مادر: در چه صورت مادر مکلف به پرداخت نفقه است؟

در صورتی که نه پدر و نه جد پدری زنده نباشند یا هیچ یک استطاعت مالی برای پرداخت نفقه فرزند را نداشته باشند، مسئولیت پرداخت نفقه بر عهده مادر قرار می گیرد. این مورد نیز تابع شرط استطاعت مالی مادر است. این مسئولیت تنها زمانی به مادر منتقل می شود که هیچ یک از افراد در رتبه های قبلی قادر به پرداخت نفقه نباشند.

سایر بستگان: رعایت اصل الاقرب فالاقرب

در آخرین مرحله و در صورت نبودن پدر، اجداد پدری و مادر، یا عدم توانایی مالی آن ها برای پرداخت نفقه، مسئولیت به سایر اقارب واجب النفقه منتقل می شود. این افراد شامل اجداد و جدات مادری و جدات پدری هستند و پرداخت نفقه با رعایت اصل الاقرب فالاقرب و به نسبت مساوی بین کسانی که در یک درجه قرابت قرار دارند، تقسیم می شود. این سلسله مراتب قانونی تضمین می کند که فرزند همواره یک منبع برای تأمین نفقه خود خواهد داشت.

۳. چه کسانی می توانند نفقه فرزند را مطالبه کنند؟ (با تاکید بر نقش مادر)

مطالبه نفقه فرزند می تواند توسط خود فرزند یا به نمایندگی از او توسط اشخاص ثالث صورت گیرد. قانون، این حق را برای حمایت از مصلحت طفل به چند دسته از افراد اعطا کرده است.

فرزند بالغ و رشید: شرایط مطالبه نفقه توسط خود فرزند

اگر فرزند به سن رشد (معمولاً ۱۸ سال تمام) رسیده باشد و توانایی مالی برای اداره امور زندگی خود را نداشته باشد، می تواند شخصاً برای مطالبه نفقه خود از دادگاه اقدام کند. در این حالت، نیازی به نماینده قانونی نیست و فرزند به عنوان خواهان در دادخواست ذکر می شود. شرط اصلی این مطالبه، عدم توانایی مالی فرزند برای تأمین معاش خود است، حتی اگر بالغ باشد.

مادر: نمایندگی قانونی مادر از فرزند صغیر یا محجور (ماده ۶ قانون حمایت خانواده)

در بیشتر موارد، فرزندان صغیر یا محجور (مانند افراد مجنون یا سفیه) هستند که نیاز به نفقه دارند. از آنجایی که این افراد فاقد اهلیت قانونی برای اقامه دعوا هستند، قانونگذار امکان مطالبه نفقه را از طریق نماینده قانونی فراهم آورده است. مادر یکی از مهم ترین این نمایندگان است.

ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ مقرر می دارد: مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت بر عهده دارد، حق اقامه دعوی برای مطالبه نفقه طفل یا محجور را نیز دارد. در این صورت، دادگاه باید در ابتدا ادعای ضرورت را بررسی کند.

این ماده به مادر، حتی اگر حضانت را مستقلاً بر عهده نداشته باشد اما به اقتضای ضرورت نگهداری طفل را انجام می دهد، اجازه می دهد تا نفقه فرزند را مطالبه کند. نکته کلیدی در اینجا «اقتضای ضرورت» است. این ضرورت باید توسط دادگاه احراز شود. به عنوان مثال، اگر پدر نفقه را نمی پردازد و مادر به ناچار هزینه های فرزند را تأمین می کند، این ضرورت محسوب می شود. نقش مادر در این ماده، نوعی نمایندگی قانونی خاص است که هدف آن حمایت از طفل است و با قیمومت یا ولایت تفاوت دارد.

ولی، وصی یا قیم قانونی

علاوه بر مادر، ولی قهری (پدر و جد پدری)، وصی (اگر توسط ولی یا دادگاه منصوب شده باشد) و قیم (اگر توسط دادگاه برای طفل یا محجور منصوب شده باشد) نیز حق اقامه دعوا برای مطالبه نفقه فرزند یا محجور را دارند. این افراد به دلیل سمت قانونی خود، از ابتدا مجاز به پیگیری این دعاوی هستند.

سایر اشخاص: نگه دارنده طفل یا محجور

ماده ۶ قانون حمایت خانواده دامنه افراد مطالبه کننده نفقه را گسترده تر کرده و «هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضای ضرورت بر عهده دارد» را نیز شامل می شود. این می تواند شامل عمه، خاله، پدربزرگ مادری یا هر شخص دیگری باشد که در غیاب افراد اصلی و به دلیل ضرورت، مسئولیت نگهداری از فرزند را بر عهده گرفته است.

۴. تا چه زمانی نفقه به فرزند تعلق می گیرد؟ (ضوابط سنی و شرایط خاص)

تعلق نفقه به فرزند، تابع قواعد و شرایط خاصی است که عمدتاً بر اساس سن و توانایی مالی او تعیین می شود. این ضوابط بین فرزند دختر و پسر تفاوت هایی دارد.

فرزند دختر: معمولاً تا زمان ازدواج

معمولاً نفقه فرزند دختر تا زمانی که ازدواج کند، بر عهده پدر یا سایر افراد مسئول پرداخت نفقه است. دلیل این امر، عرف جامعه و این فرض است که پس از ازدواج، مسئولیت نفقه دختر به عهده همسرش منتقل می شود. با این حال، اگر دختر حتی پس از ۱۸ سالگی، توانایی مالی برای تأمین معاش خود را نداشته باشد و ازدواج هم نکرده باشد، نفقه او تا زمانی که ازدواج کند یا توانایی مالی پیدا کند، همچنان بر عهده پدر است.

فرزند پسر:

1. تا سن ۱۸ سالگی (رشد قانونی): به طور کلی، نفقه فرزند پسر تا رسیدن به سن ۱۸ سالگی تمام (سن رشد قانونی) بر عهده پدر است. پس از این سن، فرض بر این است که پسر توانایی کسب شغل و تأمین معاش خود را دارد و تکلیف نفقه از پدر برداشته می شود.
2. شرایط ادامه نفقه پس از ۱۸ سالگی:
   • دانشجو بودن: اگر فرزند پسر پس از ۱۸ سالگی مشغول تحصیل در مقاطع دانشگاهی باشد و به دلیل اشتغال به تحصیل، قادر به کسب شغل و تأمین معاش خود نباشد، نفقه او تا پایان تحصیلات و تا زمانی که مشغول به کار شود، همچنان بر عهده پدر خواهد بود.
   • از کار افتادگی، معلولیت یا بیماری: در صورتی که فرزند پسر به دلیل بیماری، معلولیت جسمی یا ذهنی، یا هر دلیل دیگری دچار از کار افتادگی شود و نتواند شغل مناسبی پیدا کند و درآمدی کسب کند، نفقه او حتی پس از ۱۸ سالگی نیز همچنان بر عهده پدر خواهد بود.
   • عدم توانایی کسب شغل: در برخی شرایط خاص، اگر فرزند پسر با وجود تلاش، به دلیل وضعیت نامناسب بازار کار یا دلایل موجه دیگر، نتواند شغلی پیدا کرده و معیشت خود را تأمین کند، ممکن است نفقه او ادامه یابد، هرچند این مورد کمتر رایج است و نیاز به اثبات دقیق در دادگاه دارد.

نکات مهم: تأثیر استطاعت مالی خود فرزند در قطع نفقه

نکته اساسی این است که در تمامی موارد، اگر فرزند (چه دختر و چه پسر پس از سن رشد) خود دارای استطاعت مالی باشد و بتواند از طریق شغل یا دارایی های خود معیشت خود را تأمین کند، تکلیف پرداخت نفقه از عهده منفق (پدر، جد پدری، یا مادر) ساقط می شود. هدف قانون از نفقه، حمایت از فرد نیازمند است، نه تأمین رفاه برای فردی که توانایی مالی دارد.

۵. میزان نفقه فرزند چگونه تعیین می شود؟ (از کارشناسی تا عوامل مؤثر)

یکی از سؤالات پرتکرار در خصوص نفقه فرزند، مربوط به میزان آن است. برخلاف تصور عمومی، مبلغ ثابتی برای نفقه فرزند وجود ندارد و تعیین آن بر اساس معیارهای مشخصی صورت می گیرد.

عدم وجود مبلغ ثابت: چرا نمی توان میزان مشخصی اعلام کرد؟

هیچ قانون یا بخشنامه ای مبلغ مشخص و ثابتی را برای نفقه فرزندان تعیین نکرده است. دلیل این امر تفاوت در نیازهای زندگی و شرایط اجتماعی و اقتصادی افراد است. یک مبلغ واحد نمی تواند پاسخگوی نیازهای فرزندان در خانواده های مختلف با سطوح درآمدی متفاوت و در شهرهای مختلف با هزینه های زندگی متغیر باشد.

نقش کارشناس رسمی دادگستری در تعیین میزان نفقه

در دعاوی مطالبه نفقه فرزند، دادگاه برای تعیین میزان نفقه، پرونده را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد. کارشناس، با بررسی دقیق شرایط خواهان و خوانده و با در نظر گرفتن عوامل مؤثر، مبلغی را به عنوان نفقه مناسب پیشنهاد می دهد. نظر کارشناس، اساس صدور حکم دادگاه خواهد بود، مگر اینکه طرفین به آن اعتراض موجهی داشته باشند.

عوامل مؤثر بر میزان نفقه:

میزان نفقه با توجه به فاکتورهای متعددی تعیین می شود که مهم ترین آن ها عبارتند از:

• نیازهای عرفی فرزند: شامل هزینه های خوراک، پوشاک، مسکن، تحصیل، درمان و تفریح متناسب با سن، جنسیت، تحصیلات، و شأن اجتماعی فرزند. برای مثال، هزینه های تحصیل در مدارس خاص یا دانشگاه های معتبر، هزینه های درمانی خاص، یا نیازهای رفاهی یک نوجوان با یک کودک خردسال متفاوت است.
• استطاعت مالی منفق (پدر یا جد پدری): توانایی مالی پرداخت کننده نفقه، عامل تعیین کننده ای است. کارشناس درآمد، دارایی ها، شغل، و سایر تعهدات مالی منفق را بررسی می کند. نفقه نباید به گونه ای باشد که منفق را در مضیقه شدید قرار دهد.
• موقعیت اجتماعی خانواده: شأن و جایگاه اجتماعی خانواده نیز در تعیین میزان نفقه مؤثر است. فرزند باید بتواند زندگی ای متناسب با شأن خانوادگی خود داشته باشد.

امکان تعدیل نفقه: نحوه درخواست افزایش یا کاهش نفقه پس از صدور حکم

یکی از نکات مهم در خصوص نفقه فرزند، پویایی و قابلیت تعدیل آن است. با گذشت زمان و تغییر شرایط زندگی، میزان نفقه می تواند تغییر کند. در صورتی که پس از صدور حکم قطعی نفقه، شرایط اقتصادی (افزایش تورم، تغییر هزینه های زندگی) یا شرایط فرزند (افزایش سن، ورود به مقاطع تحصیلی بالاتر، بروز بیماری خاص) یا شرایط منفق (افزایش یا کاهش درآمد) تغییر کند، هر یک از طرفین (خواهان یا خوانده) می توانند با ارائه دادخواست تعدیل نفقه (افزایش یا کاهش نفقه) از دادگاه، خواستار بازبینی و تغییر میزان نفقه شوند. دادگاه مجدداً با ارجاع به کارشناسی، میزان جدید نفقه را تعیین خواهد کرد.

۶. تفاوت های کلیدی نفقه زن با نفقه فرزند چیست؟ (مقایسه حقوقی)

هرچند نفقه زن (زوجه) و نفقه فرزند (اولاد) هر دو از مصادیق نفقه هستند، اما از نظر حقوقی تفاوت های مهمی بین آن ها وجود دارد که شناخت این تفاوت ها برای پیگیری صحیح مطالبات ضروری است.

ویژگی	نفقه زن (زوجه)	نفقه فرزند (اولاد)
مبنای قانونی	ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی	ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی
تقدم پرداخت	بر نفقه فرزند و سایر اقارب مقدم است (ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی).	پس از نفقه زن قرار دارد.
ملاک تعیین میزان	وضعیت زن و شأن او در خانواده پدری (ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی).	نیازهای عرفی فرزند (شأن، تحصیلات، بیماری) و استطاعت مالی منفق.
قابلیت مطالبه نفقه گذشته	قابلیت مطالبه نفقه گذشته (معوقه) وجود دارد. زن می تواند نفقه سال های گذشته را نیز مطالبه کند (ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی).	نفقه گذشته فرزند قابل مطالبه نیست. فقط نفقه حال و آینده قابل مطالبه است.
تکلیف یک طرفه یا دوطرفه	تکلیف یک طرفه (فقط مرد به زن)، زن در هیچ حالتی مکلف به پرداخت نفقه به همسرش نیست.	تکلیف دوطرفه (نفقه اقارب). در صورت نیاز پدر و استطاعت فرزند، فرزند مکلف به پرداخت نفقه به پدر است (ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی).
شرط تمکین	منوط به تمکین زن از شوهر است. عدم تمکین می تواند منجر به قطع نفقه شود.	شرط تمکین ندارد و صرفاً به دلیل رابطه ابوت و بنوت و نیاز فرزند است.

همانطور که در جدول بالا مشاهده می شود، مهم ترین تفاوت ها در قابلیت مطالبه نفقه گذشته و تقدم پرداخت است. نفقه زن، حقی است که با عقد ازدواج ایجاد می شود و جنبه مالی آن نسبت به سایر تعهدات مرد اولویت دارد، در حالی که نفقه فرزند، بر پایه مصلحت و نیاز طفل است و گذشته آن قابل مطالبه نیست.

۷. مراحل گام به گام مطالبه نفقه فرزند: از ابتدا تا اجرای حکم

مطالبه نفقه فرزند یک فرآیند قضایی است که شامل چندین مرحله مشخص می شود. آگاهی از این مراحل به خواهان کمک می کند تا با آمادگی کامل و به صورت مؤثر، حق قانونی فرزند خود را پیگیری کند.

۷.۱. گام اول: تلاش برای حل و فصل مسالمت آمیز (اختیاری اما توصیه شده)

پیش از ورود به مراحل قضایی، تلاش برای حل و فصل دوستانه و مسالمت آمیز همواره توصیه می شود. این امر می تواند از طولانی شدن فرآیند و هزینه های دادرسی بکاهد.

• تماس و مذاکره: اولین گام می تواند صحبت مستقیم با منفق (پدر یا جد پدری) و یادآوری تکلیف قانونی او باشد.
• ارسال اظهارنامه قضایی: در صورتی که مذاکرات بی نتیجه بماند، ارسال یک اظهارنامه قضایی به منفق می تواند راهگشا باشد. اظهارنامه یک ابزار رسمی حقوقی است که در آن، خواهان به صورت رسمی از منفق می خواهد که تکلیف قانونی خود را در پرداخت نفقه فرزند انجام دهد. این اقدام می تواند جنبه اخطار داشته و در صورت لزوم، به عنوان دلیل در دادگاه مورد استناد قرار گیرد.

۷.۲. گام دوم: تنظیم متن درخواست نفقه فرزند (دادخواست مطالبه نفقه)

مهم ترین مرحله حقوقی، تنظیم دقیق دادخواست مطالبه نفقه است. این دادخواست باید به صورت رسمی و با رعایت فرمت های قانونی تنظیم و ثبت شود.

نکات حیاتی در تکمیل دادخواست:

• مشخصات دقیق خواهان و خوانده: لازم است مشخصات کامل و دقیق خواهان (مادر یا فرزند بالغ) و خوانده (پدر یا جد پدری) شامل نام، نام خانوادگی، شماره ملی، نشانی و کد پستی به درستی درج شود. در صورت مطالبه توسط مادر، نام مادر به عنوان خواهان و نام فرزند به عنوان اصیل یا واجب النفقه ذکر می شود.
• موضوع خواسته: باید به وضوح مشخص شود که چه چیزی مطالبه می شود. معمولاً در این دعاوی، هم نفقه معوقه (در صورتی که فرزند بالغ باشد) و هم نفقه آتی (از تاریخ تقدیم دادخواست به بعد) مطالبه می گردد.
• دلایل و منضمات: تمامی مدارک و مستندات قانونی که ادعای خواهان را اثبات می کند، باید به دادخواست پیوست شود. این موارد در گام بعدی به تفصیل شرح داده خواهد شد.

[باکس ویژه] نمونه کامل و کاربردی متن درخواست نفقه فرزند (دادخواست مطالبه نفقه)

این نمونه یک الگوی کلی برای تنظیم دادخواست است و باید متناسب با شرایط هر پرونده تکمیل و جزئیات آن تغییر یابد.

ریاست محترم دادگاه خانواده شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام؛

خواهان:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی مادر/فرزند بالغ]
نام پدر: [نام پدر خواهان]
شماره ملی: [شماره ملی خواهان]
نشانی: [آدرس دقیق و کد پستی خواهان]

خوانده:
نام و نام خانوادگی: [نام و نام خانوادگی پدر/جد پدری]
نام پدر: [نام پدر خوانده]
شماره ملی: [شماره ملی خوانده]
نشانی: [آدرس دقیق و کد پستی خوانده]

موضوع خواسته:
۱. مطالبه نفقه معوقه فرزند [نام فرزند] از تاریخ [تاریخ عدم پرداخت] لغایت [تاریخ تقدیم دادخواست] به انضمام جمیع خسارات قانونی (توسط کارشناس تعیین گردد).
۲. مطالبه نفقه جاری و آتی فرزند [نام فرزند] به صورت ماهیانه از تاریخ تقدیم دادخواست لغایت زمان استحقاق.
۳. محکومیت خوانده به پرداخت کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی، حق الوکاله وکیل در صورت وجود، هزینه کارشناسی و...).

دلایل و منضمات:
۱. تصویر مصدق عقدنامه شماره [شماره عقدنامه] مورخ [تاریخ عقدنامه] (در صورت وجود).
۲. تصویر مصدق شناسنامه خواهان و فرزند [نام فرزند].
۳. تصویر مصدق کارت ملی خواهان و فرزند [نام فرزند].
۴. تصویر مصدق سند طلاق شماره [شماره سند طلاق] مورخ [تاریخ طلاق] (در صورت طلاق والدین).
۵. شهادت شهود (در صورت وجود و لزوم).
۶. گواهی های پزشکی یا مدارک تحصیلی فرزند (در صورت نیاز برای اثبات نیازهای خاص یا ادامه تحصیل).
۷. اظهارنامه ارسالی به خوانده به شماره [شماره اظهارنامه] مورخ [تاریخ ارسال] (در صورت ارسال).
۸. قرار استماع شهادت شهود (در صورت نیاز).
۹. جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری جهت تعیین میزان نفقه.

شرح دادخواست:
احتراماً به استحضار عالی می رساند، اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، [سمت: مادر/فرزند] فرزند [نام فرزند] می باشم. فرزند [نام فرزند] متولد سال [سال تولد] بوده و تحت حضانت اینجانب/با اینجانب زندگی می کند.
خوانده محترم، آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]، به عنوان [سمت: پدر/جد پدری] فرزند مذکور، از تاریخ [تاریخی که خوانده از پرداخت نفقه خودداری کرده است]، علی رغم استطاعت مالی و با وجود تکلیف قانونی خود، از پرداخت نفقه به فرزند مشترک/واجب النفقه خودداری نموده است.
با توجه به اینکه فرزند [نام فرزند] صغیر/محجور/بالغ و فاقد استطاعت مالی برای تأمین معیشت خود می باشد و به موجب ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی و ماده ۶ قانون حمایت خانواده، پرداخت نفقه بر عهده خوانده است، لذا با تقدیم این دادخواست، از محضر دادگاه محترم خانواده تقاضای رسیدگی و صدور حکم به شرح ستون خواسته، مبنی بر پرداخت نفقه معوقه و آتی فرزند [نام فرزند] با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری، به انضمام کلیه خسارات دادرسی، مورد استدعاست.
لازم به ذکر است که ضرورت نگهداری و تأمین معاش فرزند، توسط اینجانب احراز شده و ادامه زندگی فرزند بدون این حمایت مالی با دشواری جدی روبرو خواهد بود. (در صورت مطالبه توسط مادر و اشاره به ماده 6 قانون حمایت خانواده)

با تجدید احترام،
[نام و نام خانوادگی خواهان]
[امضاء]

۷.۳. گام سوم: جمع آوری مدارک و منضمات لازم

تکمیل دادخواست بدون ارائه مدارک و مستندات کافی، شانس موفقیت پرونده را به شدت کاهش می دهد. مدارک ضروری عبارتند از:

• تصویر مصدق (کپی برابر اصل) شناسنامه و کارت ملی خواهان و فرزند.
• تصویر مصدق عقدنامه (سند ازدواج) یا سند طلاق (در صورت جدایی والدین).
• در صورت وجود، مدارک اثبات استطاعت مالی منفق (مانند فیش حقوقی، مدارک مالکیت املاک، خودرو).
• شهادت شهود (در صورتی که شاهدانی برای تأیید عدم پرداخت نفقه یا وضعیت مالی منفق وجود داشته باشند).
• مدارک مربوط به وضعیت خاص فرزند (مانند گواهی های پزشکی برای بیماری، مدارک تحصیلی برای دانشجویان).
• تصویر اظهارنامه ارسالی (در صورت ارسال اظهارنامه قبلی).

۷.۴. گام چهارم: ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از آماده سازی دادخواست و جمع آوری مدارک، مرحله بعدی ثبت آن است:

• فرآیند ثبت نام در سامانه ثنا: کلیه خواهان ها و خوانده ها باید در سامانه ثنا (سامانه ثبت نام الکترونیک قضایی) ثبت نام کرده و کد کاربری و رمز عبور دریافت کنند. ابلاغ اوراق قضایی از طریق این سامانه انجام می شود.
• مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی: دادخواست به همراه مدارک پیوست، به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی تحویل داده می شود. این دفاتر مسئول ثبت دادخواست و ارسال آن به مرجع قضایی صالح هستند.
• هزینه های دادرسی: در زمان ثبت دادخواست، هزینه های دادرسی طبق تعرفه قانونی دریافت می شود. این هزینه ها در صورت پیروزی در دعوا، جزء خسارات دادرسی محسوب شده و خوانده محکوم به پرداخت آن خواهد شد.

۷.۵. گام پنجم: رسیدگی در دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف

پس از ثبت دادخواست، پرونده به مرجع قضایی صالح ارجاع داده می شود:

• مرجع صالح بر اساس مبلغ خواسته:
  • شورای حل اختلاف: اگر میزان نفقه معوقه مطالبه شده (و نه نفقه آتی) کمتر از ۲۰ میلیون تومان باشد، پرونده در شورای حل اختلاف رسیدگی می شود.
  • دادگاه خانواده: اگر میزان نفقه معوقه بیش از ۲۰ میلیون تومان باشد یا علاوه بر نفقه معوقه، نفقه آتی نیز مطالبه شود، صلاحیت رسیدگی با دادگاه خانواده است.
• ارجاع به کارشناسی: در اکثر موارد، دادگاه یا شورا برای تعیین میزان نفقه، پرونده را به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع می دهد. طرفین می توانند به نظر کارشناس اعتراض کنند.
• جلسات دادرسی: طرفین به جلسات دادرسی دعوت می شوند تا دفاعیات خود را ارائه دهند و ادله خود را مطرح کنند. حضور در این جلسات و ارائه دفاع مستدل، بسیار حائز اهمیت است.

۷.۶. گام ششم: صدور رأی و مراحل اعتراض

پس از بررسی های لازم، دادگاه اقدام به صدور رأی می کند:

• انواع آرای صادره: رأی دادگاه می تواند به پرداخت نفقه (کامل یا جزئی)، یا رد دعوا (در صورت عدم اثبات حقانیت) منجر شود.
• مهلت ها و مراجع اعتراض:
  • واخواهی: در صورتی که خوانده در جلسه دادرسی حضور نداشته و رأی به صورت غیابی صادر شده باشد، می تواند ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، درخواست واخواهی کند.
  • تجدیدنظرخواهی: هر یک از طرفین می توانند ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، به رأی صادره اعتراض کرده و درخواست تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان را مطرح کنند.
  • فرجام خواهی: در موارد خاص و پس از صدور رأی قطعی از دادگاه تجدیدنظر، امکان فرجام خواهی در دیوان عالی کشور وجود دارد که دارای شرایط بسیار محدودتری است.

۷.۷. گام هفتم: اجرای حکم نفقه

پس از قطعی شدن رأی دادگاه و گذشت مهلت های قانونی اعتراض، نوبت به اجرای حکم می رسد:

• درخواست صدور اجرائیه: خواهان باید با مراجعه به دادگاه صادرکننده رأی قطعی، درخواست صدور اجرائیه کند.
• توقیف اموال و دارایی های منفق: در صورتی که منفق از پرداخت نفقه امتناع کند، خواهان می تواند با معرفی اموال و دارایی های او (حساب بانکی، خودرو، ملک، حقوق و دستمزد)، درخواست توقیف و برداشت از آن ها را از واحد اجرای احکام کند.
• جلب منفق: شرایط و مراحل جلب پدر در صورت عدم پرداخت نفقه یکی از ضمانت های اجرایی مهم است. اگر با وجود صدور حکم قطعی و ابلاغ اجرائیه، منفق (پدر یا جد پدری) از پرداخت نفقه خودداری کند و اموالی هم برای توقیف نداشته باشد، خواهان می تواند درخواست جلب او را از دادگاه کند. جلب به معنای بازداشت موقت فرد برای وادار کردن او به اجرای حکم است و بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی صورت می گیرد.

۸. ضمانت اجرای کیفری عدم پرداخت نفقه فرزند (ترک انفاق)

علاوه بر جنبه حقوقی مطالبه نفقه، قانونگذار برای عدم پرداخت نفقه فرزند ضمانت اجرای کیفری نیز پیش بینی کرده است تا از این طریق، حمایت بیشتری از حقوق اطفال صورت گیرد.

جرم ترک انفاق فرزند: ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده

ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ به صراحت به جرم ترک انفاق فرزند اشاره کرده است. این ماده می گوید: هرکس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع کند به حبس تعزیری درجه شش محکوم می شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزایی یا اجرای مجازات موقوف می شود.

این ماده به وضوح بیان می کند که عدم پرداخت نفقه فرزند، در صورتی که منفق (پدر یا جد پدری) استطاعت مالی داشته باشد و از پرداخت آن خودداری کند، جرم محسوب می شود. «سایر اشخاص واجب النفقه» در این ماده، شامل فرزندان نیز می گردد.

مجازات حبس تعزیری

مجازات این جرم، حبس تعزیری درجه شش است که بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی، شامل حبس بیش از شش ماه تا دو سال می شود. این مجازات نشان دهنده اهمیت حقوق فرزندان در نظر قانونگذار است.

تفاوت دعوای حقوقی و کیفری نفقه

تفاوت اساسی بین دعوای حقوقی و کیفری نفقه در هدف و نتیجه آن هاست:

• دعوای حقوقی (مطالبه نفقه): هدف آن، دریافت مبلغ نفقه (معوقه و آتی) و الزام منفق به پرداخت است. نتیجه آن، صدور حکم به پرداخت پول و امکان توقیف اموال یا جلب برای اجرای حکم مالی است.
• دعوای کیفری (ترک انفاق): هدف آن، مجازات منفق به دلیل تخلف از قانون و امتناع از انجام تکلیف قانونی است. نتیجه آن، صدور حکم به حبس تعزیری است.

می توان هر دو دعوا را به صورت همزمان یا مجزا مطرح کرد. طرح دعوای کیفری می تواند فشار بیشتری بر منفق وارد کند تا به تکلیف حقوقی خود عمل کند. رسیدگی به دعوای کیفری ترک انفاق در دادسرا آغاز شده و در صورت لزوم به دادگاه کیفری (معمولاً دادگاه کیفری ۲) ارجاع می شود.

اهمیت شکایت خصوصی و تأثیر گذشت شاکی

نکته مهم در جرم ترک انفاق فرزند، این است که این جرم «قابل گذشت» است. به این معنا که تعقیب کیفری آن منوط به شکایت شاکی خصوصی (مادر یا نماینده قانونی فرزند) است. اگر شاکی خصوصی از شکایت خود صرف نظر کند، حتی پس از صدور حکم و شروع به اجرای مجازات، تعقیب جزایی یا اجرای مجازات متوقف خواهد شد.

۹. سوالات متداول (FAQ)

آیا نفقه گذشته فرزند قابل مطالبه است؟

خیر، بر اساس ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی، نفقه گذشته فرزندان (و سایر اقارب به جز زوجه) قابل مطالبه نیست. مطالبه نفقه فقط برای زمان حال و آینده امکان پذیر است، یعنی از تاریخ تقدیم دادخواست به بعد.

اگر پدر استطاعت مالی نداشته باشد، چه می شود؟

اگر پدر فاقد استطاعت مالی برای پرداخت نفقه باشد، مسئولیت پرداخت نفقه به ترتیب به عهده جد پدری و سپس مادر و سایر اقارب (با رعایت الاقرب فالاقرب) خواهد بود. شرط استطاعت مالی برای تمامی این افراد ضروری است.

تأثیر ازدواج مجدد مادر بر حضانت و نفقه فرزند چیست؟

ازدواج مجدد مادر می تواند بر موضوع حضانت فرزند تأثیر بگذارد و در برخی شرایط، حضانت از مادر سلب شود. با این حال، ازدواج مجدد مادر هیچ تأثیری بر تکلیف پدر (یا جد پدری) در پرداخت نفقه فرزند ندارد. نفقه حق فرزند است و ارتباطی به وضعیت تأهل یا عدم تأهل مادر ندارد.

آیا قیم می تواند نفقه فرزند را مطالبه کند؟

بله، قیم قانونی فرزند یا شخص محجور، به نمایندگی از او، حق اقامه دعوا برای مطالبه نفقه را دارد. این از وظایف اصلی قیم محسوب می شود.

نظریه مشورتی مهم قوه قضاییه در مورد نفقه فرزند (خلاصه چند مورد)

نظریات مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه، راهنمایی های مهمی برای تفسیر و اجرای قوانین ارائه می دهند. برای مثال، در خصوص ماده ۶ قانون حمایت خانواده، نظریاتی وجود دارد که بر این نکته تأکید می کنند که حق مطالبه نفقه توسط مادر، نوعی نمایندگی قانونی خاص برای حمایت از طفل است و با عناوینی مانند وکالت یا قیمومت متفاوت است. همچنین، در این نظریات بر این موضوع تأکید شده که هرچند نام فرزند در ستون خواهان دادخواست الزامی نیست، اما باید از متن دادخواست مشخص باشد که مادر نفقه فرزند را مطالبه می کند.

آیا در صورت حضانت پدر، نفقه به فرزند تعلق می گیرد؟

بله، تکلیف پرداخت نفقه فرزند بر عهده پدر است، حتی اگر حضانت فرزند نیز با خود او باشد. نفقه به معنای تأمین هزینه های زندگی فرزند است و حضانت صرفاً نگهداری و تربیت اوست. اگر پدر حضانت فرزند را بر عهده دارد و هزینه های او را تأمین می کند، به صورت ضمنی نفقه را می پردازد. اما اگر با وجود حضانت، از تأمین مایحتاج فرزند خودداری کند، سایر افراد واجب النفقه (مانند مادر) می توانند نفقه او را مطالبه کنند.

نتیجه گیری: با آگاهی، حق فرزندتان را پیگیری کنید

مطالبه نفقه فرزند، یک فرآیند حقوقی پیچیده اما حیاتی است که نیازمند آگاهی کامل از قوانین و مراحل دادرسی است. نفقه، حق طبیعی و قانونی هر طفل برای برخورداری از یک زندگی متناسب و آبرومندانه است و قانونگذار، سازوکارهای حقوقی و کیفری متعددی را برای تضمین این حق پیش بینی کرده است. از شناسایی مسئول پرداخت نفقه، تنظیم دقیق متن درخواست نفقه فرزند، تا پیگیری مراحل قضایی و اجرای حکم، هر گام اهمیت ویژه ای دارد.

آگاهی از تفاوت های نفقه فرزند با نفقه زوجه، نقش کارشناس رسمی دادگستری در تعیین میزان نفقه، و امکان تعدیل آن در آینده، از جمله نکات کلیدی است که به شما کمک می کند تا با دیدی جامع تر به پرونده خود بپردازید. در صورت عدم پرداخت نفقه، علاوه بر پیگیری حقوقی، امکان طرح دعوای کیفری ترک انفاق نیز وجود دارد که می تواند اهرم فشار مهمی برای الزام منفق به انجام تکلیف قانونی خود باشد. همواره توصیه می شود که در مواجهه با پرونده های نفقه، به ویژه در موارد پیچیده، از مشاوره و راهنمایی یک وکیل متخصص در امور خانواده بهره مند شوید تا با اتخاذ بهترین استراتژی حقوقی، حق فرزند خود را به طور کامل و موثر پیگیری نمایید.

منابع قانونی مورد استناد:

• ماده ۱۱۰۶ قانون مدنی
• ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی
• ماده ۱۱۹۹ قانون مدنی
• ماده ۱۲۰۳ قانون مدنی
• ماده ۱۲۰۴ قانون مدنی
• ماده ۱۲۰۶ قانون مدنی
• ماده ۶ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱
• ماده ۴۷ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱
• ماده ۵۳ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱
• ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی