نمونه شکایت کیفری کلاهبرداری
نمونه شکایت کیفری کلاهبرداری
شکواییه کیفری کلاهبرداری ابزاری قانونی است برای قربانیان این جرم تا بتوانند حقوق خود را احقاق کنند. تنظیم دقیق و صحیح این شکواییه، به همراه جمع آوری مستندات کافی، نخستین گام حیاتی در مسیر پیگیری قانونی و محاکمه کلاهبرداران است. بدون یک شکایت نامه اصولی، فرآیند دادرسی می تواند با چالش ها و اطاله مواجه شود و حتی به تضییع حقوق مالباخته منجر گردد.
کلاهبرداری، جرمی است که با فریب و اغفال مالباخته، منجر به بردن مال او می شود و به دلیل ماهیت پیچیده و متقلبانه اش، شناسایی و پیگیری آن نیازمند آگاهی عمیق از قوانین و رویه های قضایی است. افراد بسیاری، چه در معاملات سنتی و چه در فضای رو به گسترش اینترنت، ممکن است طعمه ترفندهای کلاهبرداران قرار گیرند و بخش قابل توجهی از سرمایه یا دارایی خود را از دست بدهند. آگاهی از مراحل قانونی و نحوه تنظیم شکایت، برای قربانیان این جرم، از اهمیت بالایی برخوردار است.
کلاهبرداری چیست؟ (تعریف حقوقی و تمایزات)
جرم کلاهبرداری، همانند سایر جرائم، دارای تعریفی مشخص در نظام حقوقی ایران است که آن را از سایر جرائم علیه اموال متمایز می سازد. ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، به عنوان اصلی ترین سند قانونی در این زمینه، کلاهبرداری را چنین تعریف می کند: هر کس از راه حیله و تقلب مردم را به وجود شرکت ها یا تجارتخانه های یا کارخانه های یا مؤسسات موهوم یا به داشتن اموال و اختیارات واهی فریب دهد یا به امور غیرواقع امیدوار نماید یا از حوادث و پیش آمدهای غیرواقع بترساند و یا اسم و یا عنوان مجعول اختیار کند و به یکی از وسایل مذکور و یا وسایل تقلبی دیگر وجوه و یا اموال یا اسناد یا حوالجات یا قبوض یا مفاصا حساب و امثال آنها تحصیل کرده و از این راه مال دیگری را ببرد کلاهبردار محسوب و علاوه بر رد اصل مال به صاحبش، به حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است محکوم می شود.
تفاوت کلاهبرداری با سایر جرائم مشابه
آنچه جرم کلاهبرداری را از جرائم دیگری چون سرقت، خیانت در امانت، یا تحصیل مال نامشروع متمایز می کند، عنصر اغفال قربانی و رضایت وی به انتقال مال است. در کلاهبرداری، بزهکار با توسل به مانورهای متقلبانه، چنان صحنه آرایی می کند که قربانی، با اراده ای ظاهراً آزاد و البته فریب خورده، مال خود را به او می سپارد. این در حالی است که در سرقت، مال بدون اطلاع و رضایت مالک ربوده می شود؛ در خیانت در امانت، مال با رضایت مالک به امین سپرده می شود اما امین آن را به ضرر مالک تصاحب یا تلف می کند؛ و در تحصیل مال نامشروع، ممکن است عنصر فریب مستقیم به شکل کلاهبرداری وجود نداشته باشد، بلکه مال از طرق نامشروع دیگری به دست آید. همین نکته کلیدی اغفال و رضایت فریب خورده است که جوهر جرم کلاهبرداری را تشکیل می دهد.
عناصر تشکیل دهنده جرم کلاهبرداری
برای تحقق جرم کلاهبرداری، همانند هر جرم دیگری، وجود سه عنصر اصلی الزامی است: عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی. بررسی دقیق این عناصر، به درک عمیق تر ماهیت این جرم و نحوه اثبات آن کمک شایانی می کند.
عنصر قانونی
عنصر قانونی جرم کلاهبرداری، همان گونه که اشاره شد، ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری مصوب سال ۱۳۶۷ مجمع تشخیص مصلحت نظام است. این قانون، به عنوان نص صریح در تعیین ماهیت و مجازات جرم کلاهبرداری، تمامی ابعاد قانونی این بزه را پوشش می دهد. علاوه بر این، در خصوص کلاهبرداری های صورت گرفته در بستر فضای مجازی، ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی (بخش جرائم رایانه ای) نیز عنصر قانونی خاص خود را دارد که به کلاهبرداری رایانه ای می پردازد و ویژگی های منحصر به فرد این نوع کلاهبرداری را در نظر می گیرد.
عنصر مادی
عنصر مادی جرم کلاهبرداری شامل سه جزء اساسی و پیوسته است که وقوع هم زمان آن ها ضروری است:
الف. توسل به وسایل متقلبانه
این جزء، قلب تپنده جرم کلاهبرداری محسوب می شود. کلاهبردار با استفاده از ابزارها و روش های فریبنده، واقعیت را تحریف می کند. مصادیق این وسایل بسیار گسترده است و شامل موارد زیر می شود:
- تأسیس شرکت ها یا مؤسسات موهوم (خیالی) که در واقع وجود خارجی ندارند.
- اتخاذ اسم یا عنوان غیرواقعی (مثلاً معرفی خود به عنوان فردی با نفوذ یا مقام دولتی).
- دادن وعده های واهی (مانند وعده سودهای کلان، استخدام، یا تسهیلات بانکی دروغین).
- استفاده از سیستم های فیشینگ و طراحی سایت های جعلی برای سرقت اطلاعات مالی.
- هر نوع مانور متقلبانه ای که با هدف فریب قربانی صورت گیرد و در عرف، وسیله ای برای کلاهبرداری تلقی شود.
ب. فریب خوردن قربانی و اغفال او
این بخش به معنای این است که قربانی باید در نتیجه توسل کلاهبردار به وسایل متقلبانه، دچار اشتباه شده و اغفال گردد. به عبارت دیگر، قربانی باید به متقلبانه بودن وسایل مورد استفاده مجرم آگاهی نداشته باشد و در نتیجه این فریب، اراده واقعی خود را از دست بدهد و مال خود را با رضایت ظاهری به کلاهبردار تسلیم کند. اگر قربانی از ماهیت فریب کارانه عمل آگاه باشد، جرم کلاهبرداری محقق نخواهد شد.
ج. بردن مال دیگری
نتیجه نهایی اعمال متقلبانه و فریب قربانی، باید «بردن مال دیگری» باشد. یعنی مال از ید قربانی خارج شده و به تصرف کلاهبردار درآید و این امر منجر به ورود ضرر به مالباخته و نفع به کلاهبردار شود. این جزء، شرط «نتیجه» در جرم کلاهبرداری است؛ بدین معنا که تا زمانی که مال برده نشود، جرم کلاهبرداری به صورت تام محقق نمی گردد، اگرچه ممکن است شروع به کلاهبرداری قابل پیگیری باشد.
عنصر معنوی (سوء نیت)
عنصر معنوی، قصد و اراده مجرمانه کلاهبردار را شامل می شود و خود به دو جزء تقسیم می شود:
- قصد عام: به معنای قصد و اراده عمدی در انجام افعال متقلبانه و توسل به وسایل فریب کارانه. مجرم باید آگاهانه و با قصد قبلی، مانورهای متقلبانه را انجام دهد.
- قصد خاص: به معنای قصد ربودن مال دیگری از طریق فریب. کلاهبردار باید از ابتدا نیت بردن مال قربانی را داشته باشد و صرفاً قصد انجام عمل متقلبانه، بدون قصد بردن مال، برای تحقق کلاهبرداری کافی نیست.
برای اینکه یک عمل به عنوان کلاهبرداری قلمداد شود، تمامی این سه عنصر (قانونی، مادی با اجزای سه گانه و معنوی با اجزای دوگانه) باید به طور هم زمان و متوالی وجود داشته باشند. فقدان هر یک از این عناصر، می تواند منجر به عدم تحقق جرم کلاهبرداری و احیاناً طبقه بندی عمل در قالب جرائم دیگر شود.
انواع کلاهبرداری (با تأکید بر مصادیق)
جرم کلاهبرداری، بسته به روش و بستری که در آن اتفاق می افتد، می تواند اشکال متفاوتی به خود بگیرد. با پیشرفت تکنولوژی و گسترش ارتباطات، مصادیق کلاهبرداری نیز متحول شده و ابعاد جدیدی یافته است.
کلاهبرداری سنتی
کلاهبرداری سنتی به روش هایی اطلاق می شود که غالباً در بستر فیزیکی و با استفاده از فریب مستقیم افراد صورت می گیرد. این نوع کلاهبرداری، از دیرباز وجود داشته و مصادیق آن شامل موارد زیر است:
- خرید و فروش ملک/خودرو با اسناد جعلی: کلاهبردار با جعل سند یا ارائه اسناد غیرواقعی، ملک یا خودرویی را که مالک آن نیست، به دیگری می فروشد و مال او را تصاحب می کند.
- وعده استخدام یا سرمایه گذاری واهی: ارائه وعده های دروغین برای استخدام در شرکت های معتبر یا پیشنهاد سرمایه گذاری با سودهای نجومی که در نهایت منجر به از دست رفتن سرمایه قربانی می شود.
- صندوق های قرض الحسنه غیرواقعی: برخی افراد با تأسیس صندوق های قرض الحسنه خانوادگی یا محلی به ظاهر معتبر، اعتماد افراد را جلب کرده و پس از جمع آوری مبالغ قابل توجه، با تمامی پول ها متواری می شوند.
- ادعای نفوذ در نهادهای دولتی: معرفی خود به عنوان فردی با نفوذ در دستگاه های دولتی یا قضایی و ادعای حل مشکلات اداری یا قضایی افراد در ازای دریافت مبالغ مالی.
کلاهبرداری اینترنتی / رایانه ای
با فراگیر شدن اینترنت و ابزارهای دیجیتال، بستر جدیدی برای فعالیت کلاهبرداران فراهم شده است. این نوع کلاهبرداری، نیازمند آگاهی از ترفندهای سایبری و اقدامات پیشگیرانه است:
- فیشینگ (Phishing): کلاهبرداران با ایجاد صفحات جعلی بانکی یا مشابه وب سایت های معتبر، اطلاعات حساب بانکی و رمز عبور کاربران را به سرقت می برند.
- اسکیمینگ (Skimming): از طریق دستگاه های کارت خوان غیرمجاز یا نصب تجهیزات روی دستگاه های خودپرداز، اطلاعات کارت بانکی افراد کپی و سوءاستفاده می شود.
- کلاهبرداری از طریق سایت های جعلی فروش کالا: ایجاد فروشگاه های اینترنتی جعلی با ارائه کالاهای باکیفیت و قیمت های وسوسه انگیز، اما پس از دریافت وجه، کالا را ارسال نمی کنند یا کالای بی کیفیت می فرستند.
- پیامک های تقلبی: ارسال پیامک هایی با محتوای برنده شدن در قرعه کشی، درخواست اطلاعات بانکی برای دریافت سود سهام عدالت، یا ادعای واریز اشتباه وجه و درخواست بازگرداندن آن.
- کلاهبرداری شبکه های اجتماعی: ایجاد صفحات جعلی در شبکه های اجتماعی، ارسال پیام های دروغین از طرف دوستان یا آشنایان برای دریافت وجه، یا انتشار آگهی های دروغین سرمایه گذاری.
کلاهبرداری خاص
علاوه بر کلاهبرداری عمومی که در ماده ۱ قانون تشدید… تعریف شده است، قانون گذار به مصادیق خاصی از کلاهبرداری نیز اشاره کرده که هرچند در ماهیت کلاهبرداری هستند، اما دارای ویژگی ها و مجازات های خاص خود می باشند. از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کلاهبرداری در ثبت شرکت ها: ثبت شرکت های صوری یا با سرمایه موهوم برای فریب افراد و کسب منفعت نامشروع.
- انتقال مال غیر: زمانی که فردی مال دیگری را بدون اجازه مالک و با علم به این موضوع، به نام خود یا شخص ثالث منتقل کند و از این طریق مال دیگری را ببرد، مشمول این نوع کلاهبرداری می شود.
- سوءاستفاده از ضعف نفس اشخاص: برخی کلاهبرداران با سوءاستفاده از ضعف عقلی، بیماری یا نیازمندی افراد، مال آنان را تصاحب می کنند.
مراحل گام به گام شکایت کیفری کلاهبرداری
پیگیری قانونی جرم کلاهبرداری، نیازمند طی مراحلی مشخص و دقیق است. آگاهی از این فرآیند، به قربانی کمک می کند تا با آمادگی کامل و به بهترین نحو، حقوق خود را دنبال کند.
گام اول: جمع آوری دلایل و مستندات
مهم ترین مرحله پیش از تنظیم شکواییه، جمع آوری تمامی مدارک و شواهدی است که وقوع کلاهبرداری و دخالت مشتکی عنه را اثبات می کند. این مدارک، ستون فقرات پرونده شما خواهند بود:
- فیش های واریزی وجه به حساب کلاهبردار.
- پرینت حساب بانکی که مبادلات مالی را نشان دهد.
- اسکرین شات از مکالمات در شبکه های اجتماعی، پیامک ها، ایمیل ها یا پیام های واتساپ و تلگرام.
- قراردادها، تفاهم نامه ها یا هر سند مکتوبی که بین شاکی و کلاهبردار امضا شده است.
- شهادت شهود (افرادی که شاهد وعده های کلاهبردار یا فریب خوردن شما بوده اند).
- گزارش پلیس فتا (در کلاهبرداری های اینترنتی، مراجعه فوری به پلیس فتا برای ثبت گزارش و ردیابی، بسیار حائز اهمیت است).
- تصاویر، فیلم ها یا هرگونه فایل صوتی مرتبط.
نگهداری دقیق و دسته بندی منظم این مستندات، فرآیند رسیدگی را تسهیل خواهد کرد. در کلاهبرداری های اینترنتی، سرعت عمل در گزارش به پلیس فتا برای جلوگیری از انتقال وجوه و ردیابی مجرم، حیاتی است.
گام دوم: تنظیم شکواییه
تنظیم شکواییه، قلب فرآیند شکایت کیفری است. شکواییه باید به گونه ای نوشته شود که شرح کامل و دقیقی از واقعه، نحوه فریب، دلایل و مدارک موجود و خواسته شاکی را شامل شود. ساختار شکواییه عموماً شامل موارد زیر است:
- مشخصات کامل شاکی (نام، نام خانوادگی، کد ملی، نشانی، شماره تماس).
- مشخصات کامل مشتکی عنه (در صورت اطلاع دقیق؛ اگر ناشناس است، ذکر نامشخص کافی است و مراجع قضایی او را شناسایی خواهند کرد).
- موضوع شکایت (با صراحت کلاهبرداری ذکر شود).
- زمان و محل وقوع جرم.
- شرح دقیق ماجرا: چگونگی فریب خوردن، مانورهای متقلبانه کلاهبردار، نحوه انتقال مال و مبلغ آن.
- دلایل و ضمائم (لیست تمامی مستنداتی که در گام اول جمع آوری شده اند).
- خواسته شاکی (تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه، استرداد مال، جبران خسارت و…).
نگارش شکواییه ای جامع و حقوقی، می تواند مسیر پرونده را به میزان زیادی هموار کند.
گام سوم: ثبت شکواییه در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی
پس از تنظیم شکواییه، باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و شکواییه را ثبت نمایید. این دفاتر مسئول ثبت رسمی تمامی دعاوی و شکایات در سیستم قضایی هستند.
- مراجعه به دفاتر: با در دست داشتن اصل و کپی مدارک شناسایی، مدارک اثبات جرم و شکواییه تنظیم شده، به دفتر مراجعه کنید.
- تکمیل فرم: در صورت لزوم، فرم های تکمیلی را در دفتر پر کرده و اطلاعات را نهایی کنید.
- پرداخت هزینه: هزینه دادرسی و سایر هزینه های مربوط به ثبت شکواییه را پرداخت نمایید.
- دریافت کد رهگیری: پس از ثبت، یک کد رهگیری به شما داده می شود که از طریق آن می توانید وضعیت پرونده خود را در سامانه ثنا پیگیری کنید.
سامانه ثنا، بستری است که اطلاع رسانی های قضایی، از جمله ابلاغیه ها و قرارهای صادره، از طریق آن انجام می شود؛ لذا فعال سازی حساب کاربری در این سامانه برای تمامی طرفین دعوا ضروری است.
گام چهارم: فرآیند رسیدگی در دادسرا
شکواییه پس از ثبت، به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم ارجاع می شود. دادسرا، مرحله تحقیقات مقدماتی پرونده های کیفری است و وظیفه کشف جرم و جمع آوری دلایل را بر عهده دارد:
- ارجاع به شعبه بازپرسی/دادیاری: پرونده به یکی از شعب بازپرسی یا دادیاری ارجاع داده می شود. بازپرس یا دادیار، مقام مسئول در انجام تحقیقات مقدماتی است.
- تحقیقات مقدماتی و جمع آوری ادله: بازپرس یا دادیار، شاکی و مشتکی عنه را احضار می کند، از شهود تحقیق به عمل می آورد، اسناد و مدارک را بررسی می کند و در صورت لزوم، دستور کارشناسی یا استعلام از مراجع مربوطه (مانند پلیس فتا یا بانک ها) را صادر می کند.
- صدور قرار تأمین: در صورتی که احتمال فرار یا مخفی شدن متهم وجود داشته باشد، یا برای جبران خسارت، بازپرس می تواند قرار تأمین کیفری (مانند کفالت، وثیقه) یا قرار تأمین خواسته (توقیف اموال متهم) صادر کند.
- صدور قرار نهایی: پس از تکمیل تحقیقات، بازپرس یا دادیار یکی از قرارهای زیر را صادر می کند:
- قرار مجرمیت: در صورتی که دلایل کافی بر ارتکاب جرم توسط متهم وجود داشته باشد. این قرار، مبنای صدور کیفرخواست از سوی دادستان است.
- قرار منع تعقیب: در صورتی که دلایل کافی برای اثبات جرم وجود نداشته باشد یا عمل ارتکابی جرم نباشد. این قرار قابل اعتراض است.
- قرار موقوفی تعقیب: در مواردی مانند فوت متهم، گذشت شاکی در جرائم قابل گذشت، شمول مرور زمان، یا عفو عمومی.
گام پنجم: رسیدگی در دادگاه کیفری
در صورتی که قرار مجرمیت صادر و مورد تأیید دادستان قرار گیرد، کیفرخواست صادر و پرونده برای رسیدگی و صدور حکم نهایی به دادگاه کیفری صالح ارسال می شود:
- صدور کیفرخواست و ارجاع به دادگاه: دادستان با توجه به قرار مجرمیت، کیفرخواست را صادر کرده و پرونده را به دادگاه کیفری دو (برای کلاهبرداری ساده) یا دادگاه کیفری یک (در موارد خاص و تشدید مجازات) ارسال می کند.
- جلسات دادرسی و صدور رأی: دادگاه، با احضار طرفین و وکلای آن ها، جلسات دادرسی را برگزار می کند، دلایل را بررسی می نماید و پس از شنیدن دفاعیات، رأی نهایی را صادر می کند.
- مطالبه ضرر و زیان مادی: در جرم کلاهبرداری، شاکی این امکان را دارد که در همان پرونده کیفری، تقاضای جبران ضرر و زیان مادی ناشی از جرم را نیز مطرح کند. این ویژگی، یکی از مزایای مهم طرح شکایت کلاهبرداری است که نیاز به طرح دعوای حقوقی جداگانه برای مطالبه ضرر و زیان را مرتفع می سازد.
مرجع صالح برای رسیدگی به جرم کلاهبرداری
تعیین مرجع قضایی صالح برای رسیدگی به جرم کلاهبرداری، به ویژه در عصر حاضر که جرائم سایبری گسترش یافته اند، اهمیت بسزایی دارد. صلاحیت محلی دادگاه، تعیین کننده دادسرایی است که باید به شکایت رسیدگی کند.
در کلاهبرداری سنتی
در کلاهبرداری های سنتی، اصل بر این است که دادسرای محل وقوع جرم یا محل کشف جرم، مرجع صالح برای رسیدگی است. به عنوان مثال، اگر فریب و انتقال مال در یک شهر خاص صورت گرفته باشد، دادسرای همان شهر مسئول پیگیری خواهد بود.
در کلاهبرداری اینترنتی / رایانه ای
با توجه به ماهیت فراسرزمینی و نامشخص بودن دقیق محل وقوع در جرائم اینترنتی، رویه قضایی در این خصوص دچار ابهاماتی بود که رای وحدت رویه شماره ۷۲۹ هیأت عمومی دیوان عالی کشور به تاریخ ۰۱/۱۲/۱۳۹۱ به آن پایان داد. طبق این رای:
نظر به اینکه در صلاحیت محلی، اصل صلاحیت دادگاه محل وقوع جرم است و این اصل در قانون جرایم رایانه ای نیز مستفاد از ماده ۲۹- مورد تأیید قانونگذار قرار گرفته، بنابراین در جرم کلاهبرداری مرتبط با رایانه، هرگاه تمهید مقدمات و نتیجه حاصل از آن در حوزه های قضایی مختلف صورت گرفته باشد، دادگاهی که بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده از بزه که پول به طور متقلبانه از آن برداشت شده در حوزه آن قرار دارد، صالح به رسیدگی است.
این رای وحدت رویه، محل وقوع جرم کلاهبرداری رایانه ای را محل بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده (شاکی) تعیین کرده است.
همچنین، پلیس فتا (پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات) نقش بسیار مهمی در کشف جرم، جمع آوری مستندات دیجیتالی و ردیابی کلاهبرداران اینترنتی ایفا می کند و گزارش های این نهاد، معمولاً مبنای اولیه تحقیقات دادسرا در این گونه پرونده ها قرار می گیرد.
مجازات جرم کلاهبرداری (طبق قوانین جاری)
قانون گذار ایران برای جرم کلاهبرداری، بسته به شرایط و میزان مال برده شده، مجازات های مشخصی تعیین کرده است. این مجازات ها با هدف بازدارندگی و جبران خسارت قربانیان اعمال می شوند.
مجازات اصلی
بر اساس ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری، مجازات اصلی کلاهبرداری شامل موارد زیر است:
- حبس: از یک تا هفت سال.
- جزای نقدی: معادل مالی که کلاهبردار اخذ کرده است.
- رد اصل مال: کلاهبردار مکلف است اصل مالی را که از طریق کلاهبرداری به دست آورده، به صاحبش بازگرداند.
موارد تشدید مجازات
در برخی شرایط خاص، مجازات کلاهبرداری تشدید می شود. این موارد نشان دهنده سوءاستفاده از اعتماد عمومی یا موقعیت های خاص است:
- اگر مرتکب برخلاف واقع، عنوان یا سمت مأموریت از طرف سازمان ها و مؤسسات دولتی یا وابسته به دولت، شرکت های دولتی، شوراها، شهرداری ها، نهادهای انقلابی و قوای سه گانه، نیروهای مسلح و نهادها و مؤسسات مأمور به خدمت عمومی اتخاذ کرده باشد.
- اگر جرم با استفاده از تبلیغ عامه از طریق وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو، تلویزیون، روزنامه، مجله، نطق در مجامع یا انتشار آگهی چاپی یا خطی صورت گرفته باشد.
- اگر مرتکب از کارکنان دولت یا مؤسسات و سازمان های دولتی یا وابسته به دولت، شهرداری ها یا نهادهای انقلابی یا مأمور به خدمت عمومی باشد.
در موارد تشدید، مجازات حبس از دو تا ده سال و انفصال ابد از خدمات دولتی (برای کارکنان دولت) به همراه رد اصل مال و جزای نقدی معادل مال اخذ شده خواهد بود.
مجازات شروع به کلاهبرداری
بر اساس تبصره ۲ ماده ۱ قانون تشدید…، مجازات شروع به کلاهبرداری حداقل مجازات مقرر در همان مورد (یک سال حبس) خواهد بود. در صورتی که نفس عمل انجام شده نیز جرم باشد (مانند جعل سند)، شروع کننده به مجازات آن جرم نیز محکوم می شود.
انفصال از خدمات دولتی
برای کارکنان دولت که مرتکب کلاهبرداری می شوند، علاوه بر مجازات های فوق، انفصال از خدمات دولتی نیز اعمال می شود:
- مدیرکل یا بالاتر یا هم طراز آن ها: انفصال دائم از خدمات دولتی.
- مراتب پایین تر: شش ماه تا سه سال انفصال موقت از خدمات دولتی.
مجازات کلاهبرداری رایانه ای
ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی (جرائم رایانه ای) به جرم کلاهبرداری رایانه ای می پردازد. مطابق این ماده، هر کس به طور غیرمجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه، وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند، علاوه بر رد مال به صاحب آن، به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از پنجاه میلیون ریال تا دویست و پنجاه میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. تفاوت اصلی آن با کلاهبرداری سنتی، در شیوه توسل به تقلب است که در بستر دیجیتال انجام می شود.
نمونه شکواییه کلاهبرداری (با تمرکز بر الگوهای قابل استفاده)
تنظیم شکواییه ای دقیق و جامع، نقش کلیدی در پیشبرد پرونده کلاهبرداری دارد. در ادامه، الگوها و نمونه های کاربردی برای شکواییه کلاهبرداری سنتی و اینترنتی ارائه می شود.
بخش الف: فرم خام شکواییه کلاهبرداری
این فرم، الگویی استاندارد برای تنظیم شکایت نامه است که باید با اطلاعات مربوط به پرونده شما تکمیل شود:
مشخصات شاکی:
نام: [نام شاکی]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
شماره شناسنامه: [شماره شناسنامه شاکی]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد شاکی]
شغل: [شغل شاکی]
اقامتگاه: [آدرس کامل شاکی (استان، شهر، خیابان، کوچه، پلاک، کد پستی)]
شماره تلفن همراه: [شماره موبایل شاکی]
شماره تلفن ثابت: [شماره تلفن ثابت شاکی]
مشخصات مشتکی عنه:
نام: [نام مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]
نام پدر: [نام پدر مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]
کد ملی: [کد ملی مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]
اقامتگاه: [آدرس کامل مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]
شماره تلفن همراه: [شماره موبایل مشتکی عنه (در صورت اطلاع)]
در صورت عدم اطلاع از مشخصات کامل، ذکر مجهول المکان یا نامشخص کافی است.
وکیل یا نماینده قانونی (در صورت وجود):
نام: [نام وکیل/نماینده]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی وکیل/نماینده]
شماره پروانه وکالت: [شماره پروانه]
آدرس: [آدرس دفتر وکالت]
شماره تماس: [شماره تماس وکیل/نماینده]
موضوع شکایت:
کلاهبرداری و مطالبه مال مسروقه (یا مال برده شده)
دلایل و ضمائم:
۱. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی شاکی
۲. [ذکر فیش های واریزی، پرینت حساب، اسکرین شات ها، قراردادها، شهادت شهود، گزارش پلیس فتا و هر مدرک دیگر]
۳. [مدرک شماره ۳]
۴. [مدرک شماره ۴]
...
زمان و محل وقوع جرم:
تاریخ وقوع جرم: [روز/ماه/سال]
محل وقوع جرم: [شهر، استان، آدرس دقیق یا پلتفرم اینترنتی]
خواسته:
۱. تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه به جرم کلاهبرداری.
۲. تقاضای استرداد و بازگرداندن اصل مال برده شده به اینجانب.
۳. تقاضای جبران خسارات وارده (در صورت وجود و امکان محاسبه).
۴. تقاضای صدور قرار تأمین خواسته به منظور توقیف اموال مشتکی عنه (مطابق مواد ۱۰۷ و ۱۰۸ قانون آیین دادرسی کیفری).
شرح شکایت:
(در این بخش، ماجرا را با جزئیات کامل و به ترتیب زمانی توضیح دهید. به این نکات توجه کنید):
* نحوه آشنایی با مشتکی عنه.
* وعده ها یا مانورهای متقلبانه مشتکی عنه.
* چگونگی فریب خوردن شما (اغفال).
* نحوه و تاریخ انتقال مال (با ذکر مبلغ دقیق).
* اقدامات شما پس از اطلاع از کلاهبرداری (مثلاً تماس با مشتکی عنه، ارسال اظهارنامه، مراجعه به پلیس فتا).
* مراجعه های بی نتیجه و عدم بازگشت مال.
* تأکید بر عنصر سوءنیت کلاهبردار.
با احترام
[نام و نام خانوادگی شاکی]
[امضاء شاکی]
تاریخ: [روز/ماه/سال]
بخش ب: نمونه شکواییه کلاهبرداری سنتی
شرح یک سناریو واقعی در خصوص کلاهبرداری با وعده واهی سرمایه گذاری:
مشخصات شاکی:
نام: حمید
نام خانوادگی: رضایی
نام پدر: علی
کد ملی: ۱۲۳۴۵۶۷۸۹۰
شماره شناسنامه: ۱۰۰۰۰۰
تاریخ تولد: ۱۳۶۰/۰۱/۰۱
شغل: آزاد
اقامتگاه: تهران، خیابان ولیعصر، کوچه شهید فلاحی، پلاک ۱۰، طبقه ۲، واحد ۳، کد پستی: ۱۱۱۱۱-۲۲۲۲۲
شماره تلفن همراه: ۰۹۱۲۳۴۵۶۷۸۹
شماره تلفن ثابت: ۰۲۱۸۷۶۵۴۳۲۱
مشخصات مشتکی عنه:
نام: احمد
نام خانوادگی: کریمی
نام پدر: حسین
کد ملی: ۰۹۸۷۶۵۴۳۲۱
اقامتگاه: تهران، خیابان انقلاب، کوچه شهید مطهری، پلاک ۲۰، طبقه ۱، واحد ۱، کد پستی: ۳۳۳۳۳-۴۴۴۴۴
شماره تلفن همراه: ۰۹۳۵۹۸۷۶۵۴۳
وکیل یا نماینده قانونی: ندارد
موضوع شکایت:
کلاهبرداری و مطالبه مال برده شده
دلایل و ضمائم:
۱. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی شاکی
۲. فیش های واریزی به شماره حساب [شماره حساب] به نام احمد کریمی
۳. پرینت گردش حساب بانکی شاکی در تاریخ های [تاریخ شروع] تا [تاریخ پایان]
۴. کپی قرارداد عادی مورخ ۱۴۰۲/۰۵/۱۰ (قرارداد مشارکت در سرمایه گذاری)
۵. شهادت شهود: آقایان [نام شاهد ۱] و [نام شاهد ۲] (توضیحات شفاهی در دادسرا ارائه خواهد شد)
۶. اظهارنامه شماره [شماره اظهارنامه] مورخ ۱۴۰۳/۰۲/۱۵
زمان و محل وقوع جرم:
تاریخ وقوع جرم: از ۱۴۰۲/۰۵/۱۰ تا ۱۴۰۳/۰۱/۳۰
محل وقوع جرم: دفتر مشتکی عنه واقع در تهران، خیابان انقلاب، کوچه شهید مطهری
خواسته:
۱. تقاضای تعقیب و مجازات مشتکی عنه، آقای احمد کریمی، به جرم کلاهبرداری (مستنداً به ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء، اختلاس و کلاهبرداری).
۲. تقاضای استرداد اصل مبلغ ۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (پانصد میلیون ریال) مال برده شده توسط مشتکی عنه.
۳. تقاضای صدور قرار تأمین خواسته جهت توقیف اموال مشتکی عنه به میزان خواسته.
شرح شکایت:
با سلام و احترام،
احتراما به استحضار مقام محترم قضایی می رساند اینجانب حمید رضایی، در تاریخ ۱۴۰۲/۰۵/۱۰ با آقای احمد کریمی (مشتکی عنه) از طریق یکی از دوستان مشترک آشنا شدم. ایشان خود را سرمایه گذار و فعال در زمینه صادرات و واردات معرفی کرده و با ارائه مدارک و مجوزهای به ظاهر معتبر از یک شرکت صوری که بعداً متوجه شدم وجود خارجی ندارد (شرکت توسعه تجارت آریایی که شماره ثبت جعلی ارائه داده بود)، به اینجانب وعده سود ماهانه ۲۰ درصد از سرمایه گذاری در طرح های صادراتی خود را داد. ایشان با مانورهای متقلبانه نظیر نمایش دفاتر لوکس، خودروی گران قیمت و برگزاری جلسات متعدد با افراد به ظاهر سرمایه گذار، اعتماد اینجانب را جلب نمود.
اینجانب که از وعده های واهی و دروغین ایشان بی خبر بودم و با تصور کسب سود بالا و توسعه سرمایه خود، فریب خورده و در تاریخ های مختلف (طی سه مرحله در تاریخ های ۱۴۰۲/۰۵/۱۰، ۱۴۰۲/۰۶/۰۱ و ۱۴۰۲/۰۷/۱۵) مجموعاً مبلغ ۵۰۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (پانصد میلیون ریال) را به حساب شخصی ایشان به شماره [شماره حساب] واریز نمودم. (فیش های واریزی و پرینت حساب بانکی ضمیمه شکواییه است). مشتکی عنه یک قرارداد عادی مشارکت در سرمایه گذاری نیز تنظیم کرد که در آن سوددهی و تعهدات واهی ذکر شده بود و کپی آن نیز پیوست شکواییه می باشد.
پس از گذشت شش ماه و عدم دریافت هیچ گونه سود یا بازگشت اصل سرمایه، با پیگیری های مکرر اینجانب، آقای کریمی به بهانه های مختلف از جمله مشکلات گمرکی، تحریم ها و نوسانات بازار، از پاسخگویی طفره رفت. نهایتاً در تاریخ ۱۴۰۳/۰۱/۲۰ متوجه شدم که دفتر کار ایشان تخلیه شده و تمامی ارتباطات تلفنی نیز قطع گردیده است. اینجانب در تاریخ ۱۴۰۳/۰۲/۱۵ اظهارنامه ای مبنی بر استرداد وجه برای ایشان ارسال نمودم که تاکنون بی نتیجه مانده است.
لذا با توجه به توسل مشتکی عنه به وسایل متقلبانه، فریب خوردن اینجانب و بردن مال اینجانب با سوءنیت خاص، عمل ایشان مصداق بارز جرم کلاهبرداری می باشد. از مقام محترم قضایی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم مقتضی جهت تعقیب، مجازات و استرداد مال برده شده مورد استدعاست.
با تجدید احترام
حمید رضایی
[امضاء]
تاریخ: ۱۴۰۳/۰۳/۰۱
بخش ج: نمونه شکواییه کلاهبرداری اینترنتی / رایانه ای
شرح یک سناریو واقعی در خصوص کلاهبرداری از طریق سایت جعلی فروش کالا:
مشخصات شاکی:
نام: سارا
نام خانوادگی: محمدی
نام پدر: حسن
کد ملی: ۰۹۸۷۶۵۴۳۲۱
شماره شناسنامه: ۲۰۰۰۰۰
تاریخ تولد: ۱۳۷۰/۰۲/۰۲
شغل: کارمند
اقامتگاه: مشهد، بلوار سجاد، خیابان بهار، پلاک ۱۵، واحد ۶، کد پستی: ۵۵۵۵۵-۶۶۶۶۶
شماره تلفن همراه: ۰۹۱۵۱۲۳۴۵۶۷
شماره تلفن ثابت: ۰۵۱۳۴۵۶۷۸۹۰
مشخصات مشتکی عنه:
مجهول المکان (صاحب یا اداره کنندگان وب سایت جعلی www.fake-shop.ir)
شماره حساب مقصد: [شماره حساب بانکی که پول به آن واریز شده]
شماره کارت مقصد: [شماره کارت بانکی که پول به آن واریز شده]
وکیل یا نماینده قانونی: ندارد
موضوع شکایت:
کلاهبرداری رایانه ای و مطالبه مال برده شده
دلایل و ضمائم:
۱. کپی مصدق شناسنامه و کارت ملی شاکی
۲. اسکرین شات از وب سایت جعلی www.fake-shop.ir (تاریخ مشاهده: ۱۴۰۲/۱۲/۱۵)
۳. اسکرین شات از صفحه محصول خریداری شده و سبد خرید.
۴. اسکرین شات از صفحه پرداخت اینترنتی و درگاه بانکی جعلی.
۵. فیش واریزی یا تأییدیه پرداخت از طریق درگاه بانکی به مبلغ ۷۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال.
۶. پرینت گردش حساب بانکی شاکی در تاریخ ۱۴۰۲/۱۲/۱۵.
۷. گزارش اولیه به پلیس فتا شهرستان مشهد (شماره پیگیری: [شماره پیگیری گزارش فتا])
زمان و محل وقوع جرم:
تاریخ وقوع جرم: ۱۴۰۲/۱۲/۱۵
محل وقوع جرم: فضای مجازی (وب سایت www.fake-shop.ir)، محل افتتاح حساب بانکی اینجانب (بانک [نام بانک] شعبه [نام شعبه] مشهد)
خواسته:
۱. تقاضای تعقیب و شناسایی مشتکی عنه (اداره کنندگان وب سایت جعلی) و مجازات ایشان به جرم کلاهبرداری رایانه ای (مستنداً به ماده ۷۴۱ قانون مجازات اسلامی).
۲. تقاضای استرداد اصل مبلغ ۷۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (هفتاد میلیون ریال) مال برده شده توسط مشتکی عنه.
۳. تقاضای صدور قرار تأمین خواسته جهت توقیف حساب بانکی مقصد و سایر اموال کشف شده از مشتکی عنه.
شرح شکایت:
با سلام و احترام،
احتراما به استحضار مقام محترم قضایی می رساند اینجانب سارا محمدی، در تاریخ ۱۴۰۲/۱۲/۱۵، در جستجوی اینترنتی برای خرید یک دستگاه لپ تاپ [مدل لپ تاپ]، با وب سایت www.fake-shop.ir مواجه شدم. این وب سایت با طراحی حرفه ای، نمادهای اعتماد الکترونیکی جعلی و ارائه قیمت های بسیار پایین تر از بازار، ظاهر یک فروشگاه اینترنتی معتبر را تداعی می کرد. تصاویر محصولات، توضیحات و نظرات مشتریان (که بعداً متوجه شدم ساختگی هستند) به نحوی فریبنده بود که اینجانب را به خرید از آن ترغیب نمود.
اینجانب که کاملاً اغفال شده بودم و به صحت و اعتبار وب سایت اعتماد کرده بودم، اقدام به خرید یک دستگاه لپ تاپ [مدل لپ تاپ] به مبلغ ۷۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال (هفتاد میلیون ریال) نمودم. پس از نهایی کردن سفارش، به درگاه پرداخت اینترنتی هدایت شدم که ظاهر آن شبیه به درگاه های بانکی معتبر بود، اما بعداً مشخص شد که یک درگاه فیشینگ و جعلی بوده است. مبلغ مذکور از حساب بانکی اینجانب در بانک [نام بانک]، شعبه [نام شعبه] مشهد، به شماره حساب [شماره حساب مبدأ] کسر و به شماره حساب [شماره حساب مقصد] که متعاقباً متعلق به کلاهبردار بوده، واریز گردید. (فیش واریزی و پرینت گردش حساب ضمیمه شکواییه است).
پس از گذشت زمان تحویل اعلام شده و عدم دریافت کالا و همچنین عدم پاسخگویی از طریق شماره تماس های موجود در وب سایت، اینجانب متوجه کلاهبرداری شدم. بلافاصله در تاریخ ۱۴۰۲/۱۲/۱۶ با مراجعه به پلیس فتا شهرستان مشهد، گزارش اولیه را ثبت نمودم و درخواست ردیابی وجه و شناسایی کلاهبردار را ارائه دادم (شماره پیگیری گزارش فتا پیوست است).
با توجه به فریب و اغفال اینجانب از طریق وب سایت و درگاه پرداخت جعلی، بردن مال اینجانب به وسیله توسل به تقلب در سامانه های رایانه ای و با سوءنیت خاص، عمل مشتکی عنه مصداق بارز جرم کلاهبرداری رایانه ای می باشد. لذا از مقام محترم قضایی، تقاضای رسیدگی و صدور حکم مقتضی جهت شناسایی، تعقیب، مجازات و استرداد مال برده شده مورد استدعاست.
با تجدید احترام
سارا محمدی
[امضاء]
تاریخ: ۱۴۰۳/۰۳/۰۱
نکات مهم تکمیلی و راهکارهای اثبات
پس از طی مراحل شکایت، درک نکات تکمیلی و آگاهی از راهکارهای اثبات جرم، می تواند به موفقیت پرونده شما کمک کند.
نقش تعیین کننده وکیل در پرونده های کلاهبرداری
پیچیدگی های حقوقی و قضایی در پرونده های کلاهبرداری، به ویژه در موارد اینترنتی که نیاز به ردیابی های فنی و حقوقی دارد، ایجاب می کند که از تخصص و تجربه یک وکیل مجرب بهره مند شوید. وکیل می تواند:
- شکواییه را با رعایت تمامی اصول حقوقی و به صورت کامل و بدون نقص تنظیم کند.
- در جمع آوری مستندات و ادله لازم، راهنمایی های ارزشمندی ارائه دهد.
- در مراحل تحقیقات مقدماتی در دادسرا و جلسات دادرسی در دادگاه، از حقوق شما دفاع کند.
- از تضییع حقوق شما به دلیل ناآگاهی از قوانین و رویه ها جلوگیری نماید.
- امکان مطالبه ضرر و زیان مادی را در پرونده کیفری به نحو احسن دنبال کند.
مهلت شکایت از کلاهبرداری (مرور زمان)
در جرائم کلاهبرداری، که عموماً از جرائم غیرقابل گذشت محسوب می شوند، مرور زمان تعقیب (مهلت برای طرح شکایت) به طور کلی ۱۰ سال است. این مدت زمان از تاریخ وقوع جرم محاسبه می شود. با این حال، در برخی موارد کلاهبرداری خاص که مجازات خفیف تری دارند، ممکن است مرور زمان کوتاه تر باشد. با این وجود، توصیه اکید بر آن است که به محض اطلاع از وقوع کلاهبرداری، بلافاصله اقدام به طرح شکایت نمایید. سرعت عمل، به ویژه در کلاهبرداری های اینترنتی، شانس بازگرداندن مال را به شدت افزایش می دهد.
اهمیت سرعت عمل در شکایت، به خصوص در جرائم اینترنتی
همان طور که ذکر شد، در کلاهبرداری های اینترنتی، هر ساعت تأخیر می تواند شانس ردیابی وجه و شناسایی کلاهبردار را کاهش دهد. کلاهبرداران اینترنتی معمولاً بلافاصله پس از دریافت وجه، آن را به حساب های متعدد منتقل کرده یا به ارز دیجیتال تبدیل می کنند. بنابراین:
- به محض اطلاع از کلاهبرداری اینترنتی، بلافاصله به پلیس فتا مراجعه کرده و گزارش دهید.
- تمامی اسکرین شات ها، فیش های واریزی، پیامک ها و ایمیل های مرتبط را جمع آوری و ارائه دهید.
- با بانک خود تماس گرفته و سعی کنید جلوی انتقال وجه را بگیرید (گرچه همیشه موفقیت آمیز نیست).
راهکارهای اثبات کلاهبرداری
اثبات کلاهبرداری، نیازمند ارائه دلایل و مستندات قوی است. مهم ترین راهکارهای اثبات عبارتند از:
- اسناد و مدارک: فیش های بانکی، قراردادها، رسیدها، اسکرین شات ها از مکالمات و وب سایت ها، ایمیل ها و هرگونه سند مکتوب یا دیجیتالی.
- شهادت شهود: افرادی که شاهد مانورهای متقلبانه کلاهبردار یا فریب خوردن شما بوده اند.
- اقرار: اقرار خود کلاهبردار به ارتکاب جرم، اگرچه نادر است، اما قوی ترین دلیل محسوب می شود.
- کارشناسی: در مواردی مانند جعل اسناد یا بررسی فنی وب سایت های جعلی، کارشناسی رسمی دادگستری می تواند به اثبات جرم کمک کند.
- گزارش پلیس فتا: در جرائم اینترنتی، گزارش های تخصصی پلیس فتا از ردیابی IP، شماره حساب ها و هویت کلاهبرداران، دلیل مهمی است.
چگونه از کلاهبرداری پیشگیری کنیم؟ (نکات آگاهی بخش)
پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. با رعایت نکات زیر می توان از قربانی شدن در برابر کلاهبرداری جلوگیری کرد:
- هرگز به وعده های سودهای نامتعارف و غیرمنطقی اعتماد نکنید.
- پیش از هرگونه سرمایه گذاری یا معامله، از صحت و اعتبار شرکت یا شخص مقابل اطمینان حاصل کنید.
- در معاملات اینترنتی، همواره از وب سایت های دارای نماد اعتماد الکترونیکی معتبر خرید کنید.
- لینک های مشکوک را باز نکنید و به پیامک ها یا ایمیل های ناشناس که درخواست اطلاعات بانکی می کنند، پاسخ ندهید.
- اطلاعات حساب بانکی و رمز دوم خود را در اختیار هیچ کس قرار ندهید.
- در صورت امکان، قبل از انجام معاملات بزرگ، با یک وکیل مشورت کنید.
نتیجه گیری
کلاهبرداری، جرمی پیچیده و در حال تحول است که می تواند خسارات مالی و روانی جبران ناپذیری به قربانیان وارد کند. آگاهی از ماهیت این جرم، عناصر تشکیل دهنده آن، و مراحل قانونی شکایت، برای هر شهروندی که به دنبال حفظ حقوق و دارایی های خود است، ضروری است. اقدام سریع و قاطع، به ویژه در مواجهه با کلاهبرداری های اینترنتی، نقش حیاتی در موفقیت پیگیری قضایی دارد.
تنظیم دقیق نمونه شکایت کیفری کلاهبرداری، جمع آوری مستندات جامع و پیگیری مستمر پرونده در مراجع قضایی، سنگ بنای احقاق حق مالباختگان است. در این مسیر، بهره مندی از مشاوره وکلای متخصص در امور کیفری می تواند نه تنها سرعت و دقت فرآیند را افزایش دهد، بلکه به افزایش شانس موفقیت در پرونده و جبران خسارات وارده کمک شایانی کند. هرگز در طرح شکایت و پیگیری حقوق خود تعلل نورزید و برای محافظت از منافع خود، با آگاهی کامل و کمک متخصصین حقوقی، قدم بردارید.