قانون حمل اسپری فلفل

حمل، نگهداری، خرید و فروش و استفاده از اسپری فلفل در جمهوری اسلامی ایران تحت قوانین مشخصی قرار دارد و عدم آگاهی از این مقررات می تواند منجر به پیگردهای قانونی و مجازات های سنگین شود. این وسیله دفاع شخصی، علی رغم کاربرد رایج آن، در دسته بندی اقلام تحت کنترل قرار می گیرد و تابع ضوابط خاصی است.

این مقاله به منظور ارائه یک راهنمای جامع و دقیق برای تمامی افراد اعم از عموم مردم، حاملین فعلی اسپری فلفل، افراد درگیر پرونده های حقوقی و مشاغل خاص، به بررسی ابعاد حقوقی مربوط به این وسیله می پردازد. با مطالعه این محتوا، مخاطبان با قوانین موجود، مجازات های احتمالی، نحوه اخذ مجوز، شرایط دفاع مشروع و مراجع رسیدگی کننده آشنا خواهند شد تا از بروز مشکلات حقوقی برای خود جلوگیری کنند.

اسپری فلفل چیست و نحوه عملکرد آن

اسپری فلفل، که از آن با عنوان گاز اشک آور نیز یاد می شود، نوعی افشانه دفاع شخصی است که حاوی ترکیبات شیمیایی قوی است و برای از کار انداختن موقت مهاجمان مورد استفاده قرار می گیرد. ماده فعال اصلی در اکثر اسپری های فلفل، کپسایسین (Capsaicin) نام دارد. این ماده از گیاه فلفل چیلی به دست می آید و مسئول ایجاد حس سوزش و تندی است. غلظت کپسایسین در اسپری های فلفل تجاری معمولاً بین ۲ تا ۱۰ درصد متغیر است که نشان دهنده قدرت و اثربخشی متفاوت آن هاست.

مکانیزم اثر اسپری فلفل به این صورت است که ذرات حاوی کپسایسین پس از پاشیده شدن در هوا و تماس با غشاهای مخاطی بدن مانند چشم ها، بینی، دهان و دستگاه تنفسی، گیرنده های درد را تحریک می کنند. این تحریک باعث بروز علائم شدید و ناگهانی می شود که شامل سوزش غیرقابل تحمل در چشم و پوست، آب ریزش شدید چشم و بینی، تنگی نفس و سرفه، و اختلال موقت در بینایی (که گاهی به کوری موقت تعبیر می شود) است. این علائم موقتی بوده و معمولاً پس از ۱۵ تا ۴۵ دقیقه برطرف می شوند، اما در این مدت، فرد مهاجم به دلیل ناتوانی فیزیکی قادر به ادامه حمله نخواهد بود.

از دیدگاه قانونی، اسپری فلفل در دسته بندی گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور قرار می گیرد. تفاوت اسپری فلفل با شوکر از دیدگاه قانونی حائز اهمیت است؛ شوکرها وسایلی هستند که با ایجاد شوک الکتریکی، سیستم عصبی فرد را مختل می کنند و در قانون دارای مجازات و مقررات مجزایی هستند، هرچند هر دو جزو اقلام تحت کنترل محسوب می شوند. استانداردها و غلظت های مختلف اسپری فلفل، اثربخشی و میزان آسیب رسانی آن را تعیین می کنند و همین موضوع در تعیین میزان دیه و مجازات های احتمالی پس از استفاده، نقش بسزایی دارد.

جایگاه قانونی اسپری فلفل در قوانین ایران

در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران، اسپری فلفل به عنوان یک وسیله دفاع شخصی، ذیل قوانین مربوط به سلاح ها، مهمات و اقلام تحت کنترل قرار می گیرد. این موضوع نشان دهنده حساسیت قانون گذار نسبت به حمل و نگهداری چنین وسایلی است، حتی اگر هدف از آن صرفاً دفاع شخصی باشد. قانون اصلی و مرجع در این خصوص، «قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز» است که در تاریخ ۰۷/۰۶/۱۳۹۰ به تصویب رسیده و شامل آخرین اصلاحات نیز می شود.

بر اساس بند «ت» ماده ۱۱ و بند «ت» ماده ۱۲ این قانون، اسپری فلفل صراحتاً جزو «گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور» محسوب می شود. این دسته بندی بدان معناست که هرگونه تولید، ساخت، مونتاژ، واردات، صادرات، ترانزیت، ترخیص، حمل، نگهداری و حتی خرید و فروش یا هرگونه معامله با این اقلام بدون مجوز قانونی، جرم تلقی شده و مستوجب مجازات است.

تمایز حقوقی دقیق بین مفاهیم حمل، نگهداری، خرید و فروش و استفاده از اسپری فلفل اهمیت زیادی دارد؛ زیرا هر یک از این افعال، بار حقوقی متفاوتی را به همراه دارد و می تواند منجر به مجازات های خاص خود شود. حمل به معنای همراه داشتن وسیله در انظار عمومی یا در دسترس بودن آن است، در حالی که نگهداری به مفهوم نگه داشتن وسیله در ملک شخصی (مانند منزل یا محل کار) اطلاق می شود. خرید و فروش به تبادلات مالی اشاره دارد و استفاده نیز به معنای به کارگیری عملی اسپری فلفل علیه فرد یا افراد دیگر است. حتی اگر فردی اسپری فلفل را بدون مجوز حمل کند و هرگز از آن استفاده نکند، صرف حمل یا نگهداری آن می تواند جرم باشد و مجازات هایی را در پی داشته باشد.

مرجع و شرایط اخذ مجوز حمل و نگهداری اسپری فلفل

با توجه به جایگاه قانونی اسپری فلفل به عنوان یک وسیله تحت کنترل، حمل و نگهداری آن مستلزم اخذ مجوز قانونی است. این مجوز به هر فردی داده نمی شود و شرایط خاصی برای اعطای آن در نظر گرفته شده است. هدف از این سخت گیری ها، جلوگیری از سوءاستفاده های احتمالی و تضمین امنیت جامعه است.

چه کسانی و با چه شرایطی می توانند مجوز دریافت کنند؟

اخذ مجوز حمل و نگهداری اسپری فلفل عمدتاً برای اشخاصی امکان پذیر است که به دلیل ضرورت شغلی یا موقعیت های خاص حفاظتی و امنیتی، نیاز مبرم به استفاده از این وسایل دفاع شخصی دارند. عموم مردم صرفاً برای دفاع شخصی، نمی توانند مجوز حمل اسپری فلفل دریافت کنند. از جمله مشاغل و اشخاصی که ممکن است واجد شرایط دریافت مجوز باشند عبارتند از:

• طلافروشان و صرافان
• پزشکان و وکلا (در موارد خاص و با تشخیص مرجع ذی صلاح)
• برخی از نیروهای حفاظتی و حراستی که در چارچوب وظایف خود نیاز به این ابزارها دارند.
• افرادی که به واسطه موقعیت مکانی زندگی یا ماهیت فعالیت های روزانه، به طور مستمر در معرض خطرات خاص و مشخص قرار دارند.

مرجع صدور مجوز

بر اساس تبصره بند «ث» ماده ۲ آیین نامه اجرایی قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز، و همچنین مصوبه شورای امنیت ملی کشور، «نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران» به عنوان مرجع اصلی و صالح برای صدور مجوز نگهداری و حمل سلاح های دفاع شخصی برای غیرنظامیان شناخته شده است. متقاضیان باید به پلیس پیشگیری یا اماکن نیروی انتظامی مراجعه نمایند.

مراحل گام به گام دریافت مجوز

فرآیند دریافت مجوز معمولاً شامل مراحل زیر است:

1. ارائه درخواست کتبی: متقاضی باید درخواست خود را به صورت کتبی به نیروی انتظامی ارائه دهد و در آن، دلایل و مستندات نیاز خود به حمل اسپری فلفل را تشریح کند.
2. جمع آوری مدارک لازم: مدارک عمومی شامل کپی شناسنامه، کارت ملی، عکس پرسنلی، گواهی عدم سوءپیشینه، و مدارک مرتبط با شغل یا موقعیت خاص متقاضی (مانند پروانه کسب، گواهی اشتغال به کار در مشاغل حساس، و مستندات مربوط به تهدیدات امنیتی احتمالی) است.
3. بررسی صلاحیت و مصاحبه: نیروی انتظامی پس از دریافت مدارک، به بررسی صلاحیت متقاضی می پردازد. این مرحله ممکن است شامل تحقیقات محلی، مصاحبه های حضوری و ارزیابی های روان شناختی باشد.
4. تصویب و صدور مجوز: در صورت تأیید صلاحیت و ضرورت، مجوز حمل و نگهداری اسپری فلفل صادر خواهد شد.

مدت اعتبار و نحوه تمدید مجوز

مدت اعتبار مجوز حمل و نگهداری اسپری فلفل معمولاً محدود است و نیاز به تمدید دوره ای دارد. متقاضی موظف است پیش از اتمام اعتبار مجوز، نسبت به تمدید آن اقدام نماید. مراحل تمدید نیز مشابه مراحل اخذ اولیه خواهد بود.

تبصره ها و استثنائات خاص

در اعطای مجوز، تبصره ها و استثنائات خاصی ممکن است در نظر گرفته شود که بسته به شرایط زمانی و مکانی و مصوبات شورای امنیت کشور متغیر خواهد بود. همواره توصیه می شود متقاضیان برای اطلاع از آخرین قوانین و شرایط، به مراجع رسمی نیروی انتظامی مراجعه کنند.

مجازات حمل، نگهداری و خرید و فروش غیرمجاز اسپری فلفل

یکی از مهمترین ابعاد قانون حمل اسپری فلفل، تعیین مجازات برای اقدامات غیرمجاز است. قانون گذار جمهوری اسلامی ایران، با هدف کنترل و نظم بخشی به استفاده از این اقلام، مجازات های مشخصی را برای حمل، نگهداری، خرید و فروش و قاچاق اسپری فلفل بدون مجوز تعیین کرده است. این مجازات ها در «قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز» پیش بینی شده اند.

ماده قانونی اصلی: شرح کامل مواد ۱۱ و ۱۲

مواد ۱۱ و ۱۲ این قانون، به تفصیل به جرایم مربوط به اقلام تحت کنترل از جمله گازهای اشک آور (اسپری فلفل) می پردازند:

• ماده ۱۱: مجازات قاچاق، ساخت و مونتاژ

  ماده ۱۱ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مقرر می دارد: «هر کس مرتکب قاچاق اقلام یا مواد تحت کنترل شود یا به ساخت و مونتاژ هر یک از آنها اقدام کند به ترتیب زیر به مجازات تعزیری محکوم می شود:

  ت ـ گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور به حبس از دو تا پنج سال

  ث ـ مواد محترقه و شوک دهنده ها (شوکرها)، به حبس از شش ماه تا دو سال

• ماده ۱۲: مجازات خرید، نگهداری، حمل، توزیع، فروش و معامله غیرمجاز

  ماده ۱۲ قانون مذکور نیز تصریح می کند: «هر کس به طور غیرمجاز اقلام یا مواد تحت کنترل را خریداری، نگهداری یا حمل نماید و یا به توزیع یا فروش آنها اقدام کند و یا هر گونه معامله دیگری با آنها انجام دهد به ترتیب زیر به مجازات تعزیری محکوم می شود:

  ت ـ گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور، به حبس از شش ماه تا دو سال

  ث ـ مواد محترقه و شوک دهنده ها (شوکرها)، به حبس از نود و یک روز تا شش ماه

همانطور که مشاهده می شود، قانون گذار مجازات های متفاوتی برای انواع اقدامات غیرمجاز تعیین کرده است. مجازات قاچاق، ساخت و مونتاژ اسپری فلفل (گاز اشک آور) بین دو تا پنج سال حبس تعزیری است که نشان دهنده شدت بالاتر این جرم است.

مجازات حمل و نگهداری غیرمجاز اسپری فلفل نیز حبس تعزیری از شش ماه تا دو سال است. این مجازات، حتی اگر فرد هرگز از اسپری استفاده نکرده باشد، صرفاً به دلیل حمل یا نگهداری بدون مجوز، قابل اعمال است.

مقایسه با مجازات حمل شوکر

برای درک بهتر شدت جرم حمل اسپری فلفل، می توان آن را با مجازات حمل شوکر مقایسه کرد. مطابق بند «ث» ماده ۱۲، مجازات حمل یا نگهداری غیرمجاز شوکر، حبس تعزیری از نود و یک روز تا شش ماه است. این مقایسه نشان می دهد که قانون گذار برای اسپری فلفل، مجازات شدیدتری را در نظر گرفته است که ممکن است به دلیل پتانسیل آسیب رسانی گسترده تر و غیرقابل کنترل تر آن باشد.

جنبه های دیگر مجازات

علاوه بر حبس تعزیری، جنبه های دیگری از مجازات نیز ممکن است در نظر گرفته شود:

• جزای نقدی: در برخی موارد، دادگاه می تواند علاوه بر حبس یا به جای آن (در صورت وجود شرایط تخفیف)، به جزای نقدی نیز حکم دهد. البته برای اقلام محترقه غیرمجاز، تبصره ای در ماده ۱۲ وجود دارد که جزای نقدی را مشخص کرده است.
• ضبط سلاح مکشوفه: اسپری فلفل کشف شده نیز به نفع دولت ضبط خواهد شد.

تأثیر سابقه کیفری و تکرار جرم

در صورتی که فرد دارای سابقه کیفری باشد یا جرم حمل یا نگهداری غیرمجاز اسپری فلفل را تکرار کند، مجازات ممکن است تشدید شود. این مسئله می تواند بر میزان حبس، نوع مجازات و حتی امکان تعلیق مجازات تأثیرگذار باشد.

مجازات استفاده غیرمجاز از اسپری فلفل و دیه

مسئولیت حقوقی ناشی از اسپری فلفل تنها به حمل و نگهداری غیرمجاز آن محدود نمی شود، بلکه «استفاده» از آن نیز می تواند پیامدهای کیفری و مدنی قابل توجهی داشته باشد. مسئولیت کیفری ناشی از استفاده، از مسئولیت حمل و نگهداری متمایز است؛ زیرا در اینجا یک فعل زیان بار علیه دیگری رخ داده است.

تفاوت مسئولیت کیفری ناشی از «استفاده» با «حمل و نگهداری»

حمل و نگهداری غیرمجاز اسپری فلفل، خود به تنهایی یک جرم مستقل است و مجازات حبس (شش ماه تا دو سال) را در پی دارد. اما زمانی که فرد از این وسیله استفاده می کند و به دیگری آسیب می رساند، علاوه بر جرم حمل یا نگهداری غیرمجاز، مرتکب جرمی دیگر، یعنی ایراد صدمه بدنی نیز شده است. این صدمه ممکن است درجات مختلفی داشته باشد و منجر به مسئولیت کیفری و مدنی (پرداخت دیه) گردد.

تعیین دیه: شرایط تعلق دیه، عوامل موثر بر میزان آن

دیه اسپری فلفل به معنای جبران خسارت بدنی است که به دلیل استفاده از اسپری فلفل به فرد آسیب دیده وارد شده است. شرایط تعلق دیه به شرح زیر است:

• وجود آسیب: باید ثابت شود که آسیب فیزیکی یا روحی به دلیل استفاده از اسپری فلفل به فرد وارد شده است.
• رابطه سببیت: باید بین پاشیدن اسپری فلفل و آسیب وارده، رابطه سببیت مستقیم وجود داشته باشد.
• عدم وجود مجوز قانونی برای استفاده: اگر استفاده از اسپری فلفل در چارچوب دفاع مشروع یا با مجوز قانونی نباشد، دیه تعلق می گیرد.

عوامل موثر بر میزان دیه عبارتند از:

• نوع آسیب: سوزش چشم، کوری موقت، مشکلات تنفسی، سوختگی های پوستی، و التهابات شدید.
• شدت آسیب: میزان جراحت و عمق اثرات آن.
• مدت زمان اثر: موقتی یا دائمی بودن آسیب.
• نیاز به درمان: هزینه های درمانی و دارو.

نقش پزشکی قانونی در تعیین میزان آسیب و دیه

تعیین میزان آسیب وارده و در نتیجه مقدار دیه، بر عهده «پزشکی قانونی» است. فرد آسیب دیده باید بلافاصله پس از حادثه به پزشکی قانونی مراجعه کند تا معاینات لازم انجام شده و گزارش رسمی تهیه گردد. این گزارش، شامل جزئیات آسیب، شدت آن، و مدت زمان احتمالی بهبودی است و مبنای تعیین میزان دیه در دادگاه قرار می گیرد. پزشکی قانونی همچنین می تواند نمونه برداری های لازم را برای اثبات استفاده از اسپری فلفل انجام دهد.

نمونه هایی از آسیب های ناشی از اسپری فلفل و دیه مربوط به آن ها

آسیب های ناشی از اسپری فلفل می تواند شامل موارد زیر باشد:

• سوزش شدید چشم و التهاب: درجات مختلفی از دیه دارد، از خراشیدگی سطحی تا آسیب های عمیق تر.
• کوری موقت: می تواند منجر به دیه قابل توجهی شود، بسته به مدت زمان کوری و تأثیر آن بر زندگی فرد.
• مشکلات تنفسی و سرفه شدید: اگر منجر به آسیب دائمی به ریه یا تشدید بیماری های تنفسی شود، دیه تعلق می گیرد.
• سوختگی های شیمیایی پوستی: بسته به درجه سوختگی و وسعت آن، دیه متفاوت خواهد بود.

میزان دیه به صورت سالیانه توسط رئیس قوه قضائیه اعلام می شود و به نرخ روز محاسبه می گردد. بنابراین، مبلغ دقیق دیه در زمان صدور حکم تعیین خواهد شد.

مسئولیت مدنی و کیفری استفاده کننده

فردی که از اسپری فلفل به طور غیرمجاز استفاده کرده و به دیگری آسیب رسانده است، دو نوع مسئولیت خواهد داشت:

• مسئولیت کیفری: به دلیل ایراد صدمه بدنی (علاوه بر جرم حمل یا نگهداری)، ممکن است به مجازات حبس، شلاق یا جزای نقدی محکوم شود.
• مسئولیت مدنی: مکلف به پرداخت دیه به فرد آسیب دیده است.

اسپری فلفل و دفاع مشروع: آیا استفاده از آن در شرایط اضطراری قانونی است؟

یکی از مهمترین سوالات درباره قانون حمل اسپری فلفل، مربوط به امکان استفاده از آن در شرایط دفاع مشروع است. مفهوم «دفاع مشروع» به فرد این اجازه را می دهد که در برابر حمله ای که جان، مال، یا ناموس او یا دیگری را به خطر می اندازد، از خود دفاع کند. اما این دفاع، تابع شرایط و محدودیت های خاصی است که در ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی و سایر مواد مربوطه تبیین شده است.

توضیح مفهوم «دفاع مشروع» طبق ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی

ماده ۱۵۶ قانون مجازات اسلامی مقرر می دارد: «هرکس در مقام دفاع از نفس یا عرض یا ناموس یا مال خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که مستلزم ارتکاب جرم باشد، در صورتی که دفاع متناسب با تجاوز و خطر باشد و تجاوز و خطر نیز قابل دفع به طریق دیگر نباشد، مجازات نخواهد شد.»

شرایط تحقق دفاع مشروع

برای اینکه یک عمل دفاعی، دفاع مشروع تلقی شود و فرد از مجازات معاف گردد، شرایط زیر باید همزمان محقق شوند:

1. وجود تجاوز یا خطر فعلی و قریب الوقوع: حمله یا تهدید باید در حال وقوع باشد یا به زودی اتفاق بیفتد. صرف احساس خطر یا احتمال حمله در آینده، دفاع مشروع را توجیه نمی کند.
2. عدم امکان توسل به قوای دولتی: فرد در آن لحظه نتواند از کمک نیروی انتظامی یا سایر مراجع قضایی استفاده کند. به عبارت دیگر، دفاع شخصی باید آخرین راه حل باشد.
3. تناسب دفاع با حمله: ابزار و شدت دفاع باید با شدت و نوع حمله متناسب باشد. استفاده از نیروی بیش از حد لازم برای دفع خطر، دفاع مشروع محسوب نمی شود. اینجاست که استفاده از اسپری فلفل به جای ابزاری کشنده تر ممکن است در برخی موارد مصداق تناسب قرار گیرد، اما همین اسپری نیز باید در حد ضرورت و برای دفع خطر استفاده شود.
4. ضرورت دفاع: دفاع باید برای دفع خطر ضروری باشد و راه دیگری برای دفع آن وجود نداشته باشد.

آیا حمل غیرمجاز اسپری فلفل در شرایط دفاع مشروع توجیه قانونی دارد؟

پاسخ قاطعانه خیر است. حمل و نگهداری اسپری فلفل بدون مجوز، یک جرم مستقل است و حتی اگر فرد در شرایط دفاع مشروع از آن استفاده کند، مسئولیت کیفری حمل غیرمجاز همچنان پابرجا خواهد بود. به عبارت دیگر، شرایط دفاع مشروع، استفاده از اسپری فلفل را توجیه می کند اما حمل غیرقانونی آن را خیر.

اگر فردی بدون مجوز اسپری فلفل حمل کند و در یک موقعیت واقعی و مطابق با شرایط دفاع مشروع از آن استفاده کند، ممکن است از اتهام ایراد صدمه بدنی معاف شود، اما همچنان بابت حمل و نگهداری غیرمجاز این وسیله، مجرم شناخته شده و با مجازات آن (شش ماه تا دو سال حبس) روبرو خواهد شد. دادگاه در چنین مواردی، هر دو جنبه جرم را بررسی می کند.

پیامدهای حقوقی استفاده از اسپری فلفل (حتی در دفاع مشروع) در صورت نداشتن مجوز

حتی در صورت تحقق تمام شرایط دفاع مشروع، اگر فرد مجوز حمل اسپری فلفل را نداشته باشد، با پیامدهای حقوقی زیر مواجه خواهد شد:

• جرم حمل و نگهداری غیرمجاز: فرد به دلیل نداشتن مجوز، به مجازات حبس تعزیری (۶ ماه تا ۲ سال) محکوم خواهد شد.
• احتمال عدم تناسب دفاع: دادگاه همواره تناسب دفاع را مورد بررسی دقیق قرار می دهد. اگر تشخیص داده شود که استفاده از اسپری فلفل بیش از حد لازم بوده یا می توانست با ابزار کم خطرتر یا بدون آن دفاع کرد، ممکن است حتی جنبه دفاع مشروع نیز زیر سوال برود.
• مسئولیت مدنی (دیه): در صورتی که استفاده از اسپری فلفل منجر به صدمات بیش از حد لازم یا آسیب های دائمی شود، حتی در صورت پذیرش دفاع مشروع، فرد ممکن است به پرداخت دیه محکوم شود، هرچند که معمولاً در شرایط دفاع مشروع کامل، دیه تعلق نمی گیرد. اما این وضعیت پیچیده است و به نظر قاضی و کارشناسان پزشکی قانونی بستگی دارد.

توصیه های عملی و حقوقی

بهترین توصیه حقوقی این است که از حمل هرگونه وسیله دفاع شخصی غیرمجاز خودداری شود. در صورت احساس نیاز مبرم به دفاع شخصی، باید ابتدا نسبت به اخذ مجوزهای قانونی اقدام نمود. در مواجهه با خطرات، همواره سعی شود از روش هایی استفاده شود که کمترین آسیب را به مهاجم وارد کند و با خطر وارده تناسب داشته باشد. مشاوره با یک وکیل متخصص در چنین شرایطی می تواند راهگشا باشد.

مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم مربوط به اسپری فلفل

تعیین مرجع صالح قضایی برای رسیدگی به جرایم مربوط به اسپری فلفل، در گذشته با ابهاماتی همراه بود و اختلاف نظرهایی بین محاکم وجود داشت. برخی بر این باور بودند که این جرایم به دلیل ماهیتشان، در صلاحیت «دادگاه انقلاب» قرار دارند، در حالی که گروه دیگری «دادگاه های عمومی» را صالح می دانستند. این اختلاف نظر، منجر به صدور آراء متفاوتی در پرونده های مشابه می شد و سردرگمی های حقوقی را به دنبال داشت.

بررسی اجمالی اختلافات حقوقی گذشته

علت اصلی این اختلافات، برداشت های متفاوت از قوانین مربوط به «قاچاق سلاح و مهمات» و همچنین ماهیت اقلام تحت کنترل بود. دادگاه انقلاب عموماً صلاحیت رسیدگی به جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی را دارد و برخی از قضات، حمل غیرمجاز اسپری فلفل را نیز در این چارچوب تفسیر می کردند. در مقابل، عده ای دیگر معتقد بودند که این جرم، یک جرم عمومی است و باید در دادگاه های عمومی جزایی رسیدگی شود.

شرح کامل «رأی وحدت رویه شماره ۷۲۷ – ۲۱/۰۹/۱۳۹۱ هیأت عمومی دیوان عالی کشور»

برای پایان دادن به این اختلافات و ایجاد رویه ای یکپارچه در نظام قضایی، «هیأت عمومی دیوان عالی کشور» اقدام به صدور «رأی وحدت رویه شماره ۷۲۷» در تاریخ ۲۱/۰۹/۱۳۹۱ نمود. این رأی، نقطه عطفی در تبیین صلاحیت دادگاه ها در خصوص این جرایم محسوب می شود.

بخشی از متن این رأی به شرح زیر است:

«چون ماده ۴۵ قانون مجازات مرتکبین قاچاق مصوّب ۲۹/۱۲/۱۳۱۲ که مقصود از قاچاق اسلحه را وارد کردن به مملکت و یا صادرکردن از آن یا خرید و فروش و یا حمل و نقل و یا مخفی کردن و نگاهداشتن آن در داخل مملکت عنوان کرده بود، طبق ماده ۲۱ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز مصوّب ۷/۶/۱۳۹۰ لغو گردیده و در ماده یک این قانون قاچاق سلاح، مهمات، اقلام و مواد تحت کنترل واردکردن آنها به کشور یا خارج نمودن آنها از کشور به طور غیرمجاز تعریف شده است، لذا به نظر اکثریت اعضای هیأت عمومی دیوان عالی کشور خرید و فروش، حمل و نقل، مخفی کردن و نگاهداشتن سلاح، مهمات، اقلام و مواد تحت کنترل به طور غیرمجاز از شمول عنوان قاچاق خارج و رسیدگی به این جرایم در صلاحیت دادگاه عمومی است. این رأی به استناد ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری صادر شده و برای شعب دیوان عالی کشور و دادگاه ها در موارد مشابه لازم الاتباع است.»

این رأی وحدت رویه به صراحت اعلام کرد که اقداماتی نظیر خرید و فروش، حمل و نقل، مخفی کردن و نگهداری غیرمجاز سلاح، مهمات و اقلام تحت کنترل (از جمله اسپری فلفل و شوکر)، از شمول عنوان «قاچاق» به معنای محدود آن (یعنی ورود یا خروج از کشور) خارج است و در نتیجه، رسیدگی به این جرایم در صلاحیت دادگاه های عمومی قرار می گیرد. این رأی برای تمامی شعب دیوان عالی کشور و دادگاه ها در موارد مشابه لازم الاتباع است.

صلاحیت فعلی «دادگاه کیفری ۲»

بر اساس رأی وحدت رویه فوق الذکر و تحولات بعدی در قانون آیین دادرسی کیفری، در حال حاضر، «دادگاه کیفری ۲» (که پیشتر با عنوان دادگاه عمومی جزایی شناخته می شد) مرجع صالح برای رسیدگی به جرایم مربوط به حمل، نگهداری، خرید و فروش و استفاده غیرمجاز از اسپری فلفل است. این دادگاه مسئولیت دارد تا با رعایت تمامی اصول دادرسی عادلانه، به این پرونده ها رسیدگی کرده و حکم مقتضی را صادر نماید.

نمونه شکواییه استفاده غیرمجاز از اسپری فلفل

در صورتی که فردی مورد حمله با اسپری فلفل قرار گرفته و دچار آسیب شده باشد، می تواند با تنظیم شکواییه و ارائه آن به مراجع قضایی، نسبت به پیگیری حقوقی و کیفری موضوع اقدام نماید. تنظیم صحیح شکواییه، گام اول و بسیار مهم در فرآیند دادرسی است. در ادامه یک نمونه کاربردی از شکواییه ارائه می شود که می تواند به عنوان راهنما مورد استفاده قرار گیرد. البته همواره توصیه می شود برای تنظیم دقیق و صحیح شکواییه و پیگیری پرونده، از مشاوره وکلای متخصص بهره مند شوید.

نمونه شکواییه

بسمه تعالی
دادستان محترم عمومی و انقلاب شهر [نام شهر]
با سلام و احترام،
احتراما به استحضار می رساند:

شاکی: [نام و نام خانوادگی شاکی]، فرزند [نام پدر]، کد ملی [شماره ملی]، به نشانی: [آدرس کامل شاکی]
مشتکی عنه: [نام و نام خانوادگی مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)، فرزند [نام پدر مشتکی عنه]، کد ملی [شماره ملی مشتکی عنه] (در صورت اطلاع)، به نشانی: [آدرس کامل مشتکی عنه] / یا: فردی با مشخصات ظاهری [توصیف ظاهری] و پلاک خودرو [پلاک خودرو، در صورت وجود]

موضوع شکایت: ایراد صدمه بدنی با اسپری فلفل و حمل و نگهداری غیرمجاز وسیله ممنوعه (اسپری فلفل)

تاریخ و محل وقوع جرم:
در تاریخ [تاریخ دقیق]، حدود ساعت [ساعت تقریبی]، در [محل دقیق حادثه، مثال: خیابان آزادی، مقابل کوچه نهم]، اینجانب [نام و نام خانوادگی شاکی]، توسط مشتکی عنه فوق الذکر مورد حمله قرار گرفتم.

شرح واقعه:
در تاریخ و محل مذکور، به دلیل [شرح دقیق علت درگیری یا مواجهه، مثال: اختلاف بر سر جای پارک/سرقت کیف دستی اینجانب/اظهارات توهین آمیز مشتکی عنه]، مشتکی عنه به صورت غیرموجه و عامدانه، اقدام به پاشیدن اسپری فلفل به سمت صورت اینجانب نمود. بلافاصله پس از پاشیده شدن اسپری، چشمان اینجانب دچار سوزش شدید، آب ریزش فراوان و تاری دید موقت گردید. همچنین در ناحیه صورت و دستگاه تنفسی دچار سوزش و تنگی نفس شدم. پس از وقوع حادثه، بلافاصله به [نام مرکز درمانی، مثال: اورژانس بیمارستان سینا] مراجعه و تحت درمان های اولیه قرار گرفتم. متعاقباً به پزشکی قانونی معرفی شده و گواهی مربوطه را دریافت نمودم.

ادله اثبات دعوی:
۱. گواهی پزشکی قانونی به شماره [شماره گواهی، در صورت وجود] مورخ [تاریخ گواهی].
۲. شهادت شهود: [نام و نام خانوادگی شاهد/شاهدین] به نشانی: [آدرس یا شماره تماس شاهد/شاهدین، در صورت وجود].
۳. [هرگونه مدرک دیگر، مثال: تصاویر دوربین مداربسته محل حادثه، گزارش نیروی انتظامی].

لذا با عنایت به مطالب معروضه و مستنداً به مواد ۱۲ و ۱۵۶ قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز و مواد مربوط به ایراد صدمه بدنی در قانون مجازات اسلامی، از محضر محترم استدعا دارم دستور فرمایید ضمن رسیدگی و صدور قرار جلب به دادرسی، حکم محکومیت مشتکی عنه به مجازات قانونی و همچنین پرداخت دیه بابت صدمات وارده صادر و ابلاغ گردد.

با تشکر و احترام
[امضاء شاکی]
[تاریخ]

نکات مهم در تنظیم شکواییه

• دقت در مشخصات: اطلاعات هویتی و آدرس شاکی و مشتکی عنه (در صورت اطلاع) باید به دقت و صحت کامل ذکر شود. در صورت عدم اطلاع از مشخصات کامل مشتکی عنه، باید مشخصات ظاهری و هرگونه اطلاعاتی که به شناسایی وی کمک می کند، قید شود.
• شرح دقیق واقعه: زمان، مکان و چگونگی وقوع حادثه باید با جزئیات کامل و بدون ابهام شرح داده شود.
• ذکر ادله اثبات دعوی: گواهی پزشکی قانونی، شهادت شهود، تصاویر دوربین مداربسته، گزارش نیروی انتظامی و هر مدرک دیگری که می تواند به اثبات ادعا کمک کند، باید به وضوح ذکر شود و در صورت امکان پیوست شکواییه گردد.
• ارجاعات قانونی: استناد به مواد قانونی مرتبط، به شکواییه قدرت حقوقی بیشتری می بخشد.
• درخواست ها: باید به صراحت خواسته شاکی (مجازات مشتکی عنه، پرداخت دیه و…) بیان شود.

مجدداً تأکید می شود که مشاوره با وکیل متخصص حقوقی در تنظیم شکواییه و پیگیری پرونده، می تواند نقش تعیین کننده ای در موفقیت آمیز بودن فرآیند دادرسی داشته باشد.

نتیجه گیری

قانون حمل اسپری فلفل در ایران، یک موضوع پیچیده و حساس حقوقی است که تمامی ابعاد آن از حمل و نگهداری گرفته تا خرید و فروش و استفاده، تحت نظارت و کنترل شدید قانونی قرار دارد. اسپری فلفل به عنوان «گازهای بی حس کننده، بیهوش کننده و اشک آور» طبق «قانون مجازات قاچاق اسلحه و مهمات و دارندگان سلاح و مهمات غیرمجاز» جرم انگاری شده و حمل و نگهداری غیرمجاز آن می تواند تا دو سال حبس تعزیری را به همراه داشته باشد. تنها افراد خاصی که به واسطه ضرورت شغلی یا موقعیت های حفاظتی مشخص نیاز به این وسیله دارند، می توانند با مراجعه به نیروی انتظامی، مجوزهای لازم را دریافت کنند.

علاوه بر مجازات های مربوط به حمل غیرمجاز، استفاده از اسپری فلفل و ایراد صدمه بدنی به دیگری، می تواند منجر به مسئولیت کیفری و مدنی (پرداخت دیه) شود که میزان آن توسط پزشکی قانونی و بر اساس شدت آسیب وارده تعیین می گردد. حتی در شرایط دفاع مشروع، حمل غیرمجاز اسپری فلفل توجیه قانونی ندارد و فرد همچنان بابت آن مسئولیت کیفری خواهد داشت. رسیدگی به این جرایم نیز طبق رأی وحدت رویه دیوان عالی کشور، در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ قرار دارد.

لذا، آگاهی از این قوانین و رعایت دقیق آن ها برای حفظ امنیت حقوقی و شخصی هر فرد ضروری است. در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر یا مواجهه با پرونده های حقوقی مربوط به اسپری فلفل، توصیه اکید می شود تا پیش از هر اقدامی، با وکیل متخصص در امور کیفری و حقوقی مشورت نمایید تا از راهنمایی های دقیق و تخصصی بهره مند شوید و از بروز مشکلات قانونی جلوگیری کنید.