دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر
دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر
دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر، درخواستی قانونی است که به اشخاص فاقد تمکن مالی اجازه می دهد تا بدون پرداخت هزینه های سنگین دادرسی، بتوانند از حق خود برای اعتراض به رأی دادگاه بدوی و طرح دعوا در مرحله تجدیدنظر بهره مند شوند. این اقدام حقوقی، تضمینی برای دسترسی آحاد جامعه به عدالت است، فارغ از توانایی مالی آن ها.
دسترسی به عدالت از اصول بنیادین هر نظام حقوقی عادلانه به شمار می رود. با این حال، فرآیندهای قضایی، به ویژه در مراحل بالاتر رسیدگی مانند تجدیدنظر، مستلزم پرداخت هزینه هایی است که ممکن است برای برخی افراد سنگین و غیرقابل تحمل باشد. در چنین شرایطی، مفهوم اعسار از هزینه دادرسی به عنوان یک مکانیزم حمایتی حقوقی وارد عمل می شود تا اطمینان حاصل شود که موانع مالی، سدی در برابر دستیابی به عدالت ایجاد نمی کنند. این موضوع به ویژه در مرحله تجدیدنظر اهمیت بیشتری پیدا می کند، چرا که معمولاً این مرحله آخرین فرصت قانونی برای اعتراض به رأی صادره و احقاق حق است. فهم دقیق مفاهیم، شرایط، مراحل و آثار حقوقی دادخواست اعسار در این مرحله، برای تمامی ذینفعان اعم از اشخاص حقیقی درگیر در پرونده های قضایی، وکلا، کارآموزان وکالت و حتی دانشجویان حقوق حیاتی است.
مفاهیم پایه و اصول حقوقی
برای درک عمیق تر دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر، لازم است ابتدا با مفاهیم بنیادی و اصول حقوقی حاکم بر آن آشنا شویم. این آشنایی، پایه ای برای بررسی دقیق تر شرایط و رویه های قانونی مربوط به این دادخواست فراهم می آورد.
تعریف اعسار از منظر قانون
واژه اعسار در لغت به معنای تنگدستی و نداری است. در اصطلاح حقوقی نیز اعسار به وضعیتی گفته می شود که شخص به دلیل عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به اموال خود، توانایی پرداخت دیون یا هزینه های دادرسی خود را نداشته باشد. قانون گذار ایران با درک این واقعیت که ممکن است افراد به دلایل مختلف مالی، قادر به تأمین هزینه های ضروری دادرسی نباشند، نهاد اعسار را پیش بینی کرده است تا هیچ کس به دلیل فقر، از احقاق حق و دسترسی به دادگاه محروم نگردد.
تفاوت اصلی میان اعسار از هزینه دادرسی و اعسار از محکوم به از اهمیت بالایی برخوردار است. اعسار از هزینه دادرسی به معنای عدم توانایی شخص در پرداخت هزینه های مربوط به طرح دعوا، اعتراض به رأی یا سایر اقدامات قضایی است. در مقابل، اعسار از محکوم به زمانی مطرح می شود که فردی در یک پرونده حقوقی محکوم به پرداخت وجه یا انجام تعهدی شده باشد، اما به دلیل عدم تمکن مالی، قادر به پرداخت آن نباشد. مبنای قانونی اعسار، عمدتاً در قانون اعسار مصوب ۱۳۱۳ و همچنین مواد مختلفی از قانون آیین دادرسی مدنی یافت می شود. ماده ۱ قانون اعسار به صراحت بیان می دارد: معسر کسی است که به واسطه عدم کفایت دارایی یا عدم دسترسی به مال خود قادر به تأدیه مخارج محاکمه یا دیون خود نباشد. این ماده، اساس تعریف حقوقی اعسار را در نظام قضایی ایران شکل می دهد.
هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر
پرداخت هزینه دادرسی یکی از شروط اساسی و لازم برای طرح هرگونه دعوا یا اعتراض در محاکم قضایی است. در مرحله تجدیدنظر نیز، مانند مرحله بدوی، تجدیدنظرخواه ملزم به پرداخت هزینه هایی است که معمولاً متناسب با میزان خواسته یا نوع پرونده تعیین می شود. این هزینه ها نه تنها شامل حق التمبر دادخواست، بلکه ممکن است شامل هزینه های کارشناسی، نشر آگهی و سایر موارد مرتبط نیز باشد. اهمیت پرداخت این هزینه در مرحله تجدیدنظر دوچندان است، زیرا عدم پرداخت آن در مهلت مقرر قانونی، می تواند منجر به صدور قرار رد دادخواست تجدیدنظرخواهی و نهایتاً از دست رفتن فرصت احقاق حق شود.
مبنای قانونی تعیین این هزینه ها در قانون آیین دادرسی مدنی و قوانین بودجه سالیانه کشور مشخص شده است. مقادیر دقیق این هزینه ها متغیر بوده و توسط بخشنامه های ریاست قوه قضائیه به مراجع قضایی ابلاغ می گردد. معمولاً هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر در دعاوی مالی، درصدی از ارزش خواسته است که این درصد اغلب کمتر از مرحله بدوی می باشد. در دعاوی غیرمالی نیز، مبالغ ثابتی تعیین می گردد. به عنوان مثال، در برخی از سال ها، هزینه دادرسی مرحله تجدیدنظر در دعاوی مالی تا حدود ۴.۵ درصد خواسته و در دعاوی غیرمالی مبالغی ثابت و مشخص (مانند چند صد هزار تومان) تعیین شده است. تاکید می شود که این مبالغ ممکن است هر ساله تغییر کند و برای اطلاع از آخرین نرخ ها، مراجعه به مراجع قضایی یا وب سایت های رسمی قوه قضائیه ضروری است.
شرایط و ارکان تقدیم دادخواست اعسار در مرحله تجدیدنظر
تقدیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر، تابع شرایط و ارکان خاصی است که شناخت آن ها برای طرح موفقیت آمیز این درخواست حیاتی است. در این بخش، به بررسی دقیق این شرایط و ارکان می پردازیم.
چه کسی می تواند دادخواست اعسار دهد؟
در نظام حقوقی ایران، تنها اشخاص حقیقی می توانند مدعی اعسار شوند و دادخواست مربوط به آن را تقدیم کنند. این اشخاص، شهروندانی هستند که به دلیل عدم تمکن مالی، قادر به پرداخت هزینه های دادرسی نیستند. اشخاص حقوقی، مانند شرکت ها، مؤسسات و سازمان ها، به دلیل ماهیت وجودی و ساختار مالی خود، اصالتاً نمی توانند ادعای اعسار از هزینه دادرسی را مطرح کنند. استثنائات محدودی برای اشخاص حقوقی عمومی (مانند نهادهای دولتی یا عمومی غیردولتی خاص) ممکن است وجود داشته باشد که آن هم بر اساس قوانین و مقررات خاص آن ها است.
برای اشخاص حقیقی، شرط اصلی قابلیت طرح دادخواست اعسار، این است که واقعاً به دلیل فقر و نداری، توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشند. این عدم توانایی باید حقیقی باشد و نه ناشی از سوء استفاده از قانون. به عنوان مثال، اگر شخصی اموال منقول یا غیرمنقولی داشته باشد اما به دلیل بدهی های زیاد یا عدم دسترسی به آن ها، قادر به فروش یا استفاده از آن ها برای پرداخت هزینه دادرسی نباشد، می تواند ادعای اعسار کند.
شرایط ماهوی اثبات اعسار
اثبات اعسار یک فرآیند حقوقی است که بار اثبات آن بر عهده خواهان اعسار (مدعی اعسار) است. خواهان باید به دادگاه ثابت کند که واقعاً توانایی مالی برای پرداخت هزینه های دادرسی تجدیدنظر را ندارد. این اثبات باید بر پایه دلایل و مدارک محکمه پسند باشد. عدم توانایی مالی باید به حدی باشد که فرد حتی با صرف تمام دارایی های غیرضروری و مازاد بر مستثنیات دین، نتواند هزینه ها را تأمین کند.
مفهوم مستثنیات دین در اینجا اهمیت بسزایی دارد. مستثنیات دین شامل اموالی است که به موجب قانون، بدهکار از پرداخت بدهی های خود و یا حتی هزینه های دادرسی از محل آن ها معاف است. این اموال شامل مسکن مورد نیاز و متناسب با شأن، لوازم ضروری زندگی، ابزار کار، کتب و وسایل علمی و پژوهشی، و همچنین مقداری از حقوق و مزایای استخدامی است. بنابراین، دادگاه هنگام بررسی دادخواست اعسار، تنها اموالی را مدنظر قرار می دهد که جزو مستثنیات دین نباشند. بار اثبات این معسر بودن، وظیفه ای سنگین برای خواهان اعسار است که باید با دقت و مستندات کافی انجام شود.
مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار در مرحله تجدیدنظر
تعیین مرجع صالح برای رسیدگی به دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر، یکی از نکات کلیدی و گاه پیچیده این فرآیند است. بر اساس ماده ۳۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی، دادخواست اعسار از هزینه دادرسی تجدیدنظرخواهی، به دادگاهی تقدیم می شود که صلاحیت رسیدگی به اصل تجدیدنظرخواهی را دارد. این به معنای آن است که دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر، به دادگاه تجدیدنظر استان تقدیم می گردد، و نه دادگاه بدوی که رأی را صادر کرده است. این رویه، تفاوت اساسی با اعسار از هزینه دادرسی در مرحله بدوی دارد که در آن، دادخواست اعسار به دادگاه بدوی ارائه می شود.
بنابراین، اگر تجدیدنظرخواه قصد دارد از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر معاف شود، باید دادخواست اعسار خود را به همان دادگاه تجدیدنظر استانی تقدیم کند که قرار است به اصل تجدیدنظرخواهی او رسیدگی کند. از لحاظ صلاحیت محلی نیز، دادگاه تجدیدنظر استانی صالح است که رأی بدوی از حوزه قضایی آن صادر شده است. این موضوع به این دلیل است که دادگاه تجدیدنظر، به طور کامل بر پرونده مسلط بوده و می تواند همزمان با بررسی شرایط اعسار، بر پرونده اصلی نیز نظارت داشته باشد.
تقدیم دادخواست اعسار از تادیه هزینه دادرسی مرحله تجدیدنظر تا زمانی که حکم قطعی بر پذیرش اعسار صادر نشده، از موجبات توقف دادخواست تجدیدنظر تا تعیین تکلیف دعوای اعسار است. تجدیدنظرخواهی صرفا در صورتی متوقف می شود که دادخواست اعسار در مهلت قانونی به مرجع صلاحیت دار تقدیم گردد. اداره پست مرجع تقدیم و ثبت دادخواست نیست تا زمان تحویل دادخواست به این اداره، منشا اثر باشد.
رویه و مراحل تقدیم دادخواست اعسار
تقدیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی تجدیدنظر، فرآیندی مرحله به مرحله است که نیازمند دقت و رعایت کامل مقررات قانونی است. عدم رعایت این رویه ها می تواند منجر به رد دادخواست و از دست رفتن حق اعتراض شود.
مهلت تقدیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی تجدیدنظر
یکی از مهم ترین جنبه های دادخواست اعسار در مرحله تجدیدنظر، رعایت مهلت قانونی برای تقدیم آن است. این مهلت ارتباط تنگاتنگی با مهلت تجدیدنظرخواهی دارد. تجدیدنظرخواه باید ظرف مهلت مقرر قانونی برای تجدیدنظرخواهی (معمولاً ۲۰ روز برای اشخاص مقیم ایران و دو ماه برای مقیم خارج از کشور از تاریخ ابلاغ رأی بدوی)، علاوه بر دادخواست تجدیدنظرخواهی، دادخواست اعسار از هزینه دادرسی را نیز تقدیم نماید. عدم تقدیم دادخواست اعسار در این مهلت، می تواند موجب رد دادخواست تجدیدنظرخواهی به دلیل عدم پرداخت هزینه شود.
ماده ۳۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی به صراحت بیان می دارد که اگر دادخواست تجدیدنظرخواهی به علت عدم پرداخت هزینه دادرسی رد شود، تجدیدنظرخواه می تواند با پرداخت هزینه، مجدداً تجدیدنظرخواهی کند. اما آنچه اهمیت دارد، این است که تقدیم دادخواست اعسار، باعث توقف مهلت تجدیدنظرخواهی نمی شود. بلکه تقدیم دادخواست اعسار به مرجع صالح، رسیدگی به دادخواست تجدیدنظرخواهی را تا زمان تعیین تکلیف نهایی دعوای اعسار متوقف می کند. این توقف رسیدگی به اصل دعوا (تجدیدنظرخواهی) تا زمانی که حکم قطعی مبنی بر پذیرش اعسار صادر نشده باشد، ادامه خواهد داشت. نکته بسیار مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد، این است که ثبت دادخواست اعسار باید حتماً در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا مستقیماً در دفتر دادگاه صالح انجام شود و تحویل دادخواست به اداره پست، به هیچ وجه به منزله ثبت قانونی دادخواست تلقی نمی شود و منشأ اثر حقوقی نخواهد بود.
مدارک لازم برای تقدیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی تجدیدنظر
جهت تقدیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی تجدیدنظر، ارائه مدارک ذیل ضروری است:
- تصویر مصدق (برابر اصل) دادنامه بدوی که مورد اعتراض قرار گرفته است.
- تصویر مدارک هویتی خواهان (کارت ملی، شناسنامه) جهت احراز هویت.
- فهرست دقیق و کامل از تمامی اموال منقول و غیرمنقول، وجوه نقد، سهام، اوراق بهادار و هرگونه درآمدی که خواهان دارد، یا به آن دسترسی ندارد. این فهرست باید با جزئیات کامل ارائه شود.
- استشهادیه کتبی از حداقل دو نفر شاهد مطلع از وضعیت مالی خواهان، که عدم تمکن مالی وی را تأیید کنند. مشخصات کامل شهود (نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل، نشانی) باید در استشهادیه قید شود.
- هرگونه مدرک دال بر عدم توانایی مالی، نظیر مدارک مربوط به بدهی های سنگین، فیش حقوقی پایین، گواهی بیکاری از مراجع ذیصلاح، مدارک پزشکی مربوط به بیماری های پرهزینه، یا مدارک مربوط به عائله مندی (تعداد افراد تحت تکفل).
توصیه می شود که تمامی مدارک با دقت و به صورت کامل و خوانا ارائه شوند تا فرآیند رسیدگی با سرعت و سهولت بیشتری انجام پذیرد. نقص مدارک می تواند به طولانی شدن فرآیند یا حتی رد دادخواست اعسار منجر شود.
مراحل گام به گام تقدیم دادخواست
فرآیند تقدیم دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر، از چندین گام مشخص تشکیل شده است:
- تنظیم دادخواست: اولین گام، تنظیم یک دادخواست اعسار است که باید شامل مشخصات کامل خواهان، مشخصات خوانده (معمولاً دادستان به عنوان نماینده مدعی العموم یا طرف مقابل پرونده اصلی)، خواسته (صدور حکم اعسار از پرداخت هزینه دادرسی تجدیدنظرخواهی) و به طور مفصل، دلایل و مستندات اثبات اعسار باشد. در نگارش شرح دادخواست، باید پرونده اصلی و حکم صادر شده به اختصار توضیح داده شود و سپس وضعیت مالی و عدم توانایی در پرداخت هزینه ها به صورت مستدل بیان گردد.
- ثبت دادخواست: پس از تنظیم دادخواست و پیوست کردن تمامی مدارک لازم، باید آن را از طریق یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی به دادگاه تجدیدنظر صالح تقدیم کرد. ثبت از طریق این دفاتر، از اهمیت بسیاری برخوردار است و تاریخ ثبت در سامانه، مبنای محاسبه مهلت های قانونی قرار می گیرد.
- پرداخت هزینه های حداقلی: در صورتی که خواهان از اعسار کلی از هزینه دادرسی برخوردار نباشد یا اعسار او در ابتدا پذیرفته نشود، ممکن است لازم باشد حداقل هزینه های قانونی را برای ثبت دادخواست اعسار پرداخت کند.
- رسیدگی دادگاه: پس از ثبت دادخواست، پرونده به شعبه مربوطه در دادگاه تجدیدنظر ارسال می شود. دادگاه ممکن است جلسه ای برای رسیدگی به دعوای اعسار تشکیل دهد و شهود معرفی شده از سوی خواهان را احضار و از آن ها در خصوص وضعیت مالی خواهان تحقیق کند.
- صدور رأی: در نهایت، دادگاه با بررسی تمامی مدارک، اظهارات و شهادت شهود، رأی مقتضی را مبنی بر قبول یا رد دادخواست اعسار صادر خواهد کرد.
آثار حقوقی دادخواست اعسار
صدور رأی در خصوص دادخواست اعسار، چه به پذیرش آن منجر شود و چه به رد، دارای آثار حقوقی مشخصی است که بر روند پرونده اصلی تجدیدنظرخواهی و حقوق خواهان تأثیر می گذارد.
آثار پذیرش دادخواست اعسار
در صورت پذیرش دادخواست اعسار از سوی دادگاه تجدیدنظر، خواهان از پرداخت هزینه های دادرسی مربوط به مرحله تجدیدنظر معاف خواهد شد. این معافیت، یکی از مهمترین حقوقی است که قانون اعسار برای افراد تنگدست فراهم آورده است تا هیچ کس به دلیل مشکلات مالی از احقاق حق محروم نماند.
علاوه بر معافیت از پرداخت هزینه دادرسی، در برخی موارد و بسته به شرایط پرونده، شخص معسر این امکان را خواهد داشت که از دادگاه درخواست وکیل تسخیری نماید. وکیل تسخیری، وکیلی است که از سوی دادگاه برای دفاع از حقوق شخص معسر (که قادر به تأمین حق الوکاله نیست) تعیین می شود و هزینه های آن توسط قوه قضائیه پرداخت می گردد. این امر به ویژه در پرونده هایی که پیچیدگی حقوقی بالایی دارند و حضور وکیل متخصص برای دفاع از حقوق موکل ضروری است، از اهمیت بالایی برخوردار است.
پذیرش اعسار همچنین باعث ادامه روند پرونده اصلی تجدیدنظرخواهی می شود. یعنی دادخواست تجدیدنظرخواهی که به دلیل عدم پرداخت هزینه دادرسی متوقف شده بود، پس از قبول اعسار و معافیت از هزینه، مورد رسیدگی قرار گرفته و دادگاه تجدیدنظر به ماهیت دعوا و اعتراضات وارده به رأی بدوی رسیدگی خواهد کرد.
آثار رد دادخواست اعسار
در مقابل، اگر دادخواست اعسار از سوی دادگاه رد شود، به این معناست که دادگاه معسر بودن خواهان را احراز نکرده است. در این حالت، خواهان ملزم به پرداخت هزینه های دادرسی مرحله تجدیدنظر در مهلت قانونی (که معمولاً توسط دادگاه ۱۰ روز تعیین می شود) خواهد بود. این مهلت، برای تکمیل پرونده و پرداخت نقدی هزینه دادرسی است.
پیامد عدم پرداخت هزینه های دادرسی پس از رد اعسار و در مهلت مقرر، بسیار جدی است. دادگاه در این صورت قرار رد دادخواست تجدیدنظرخواهی را صادر خواهد کرد. صدور این قرار به معنای بسته شدن مسیر اعتراض در مرحله تجدیدنظر و قطعی شدن رأی دادگاه بدوی است.
با این حال، قرار رد دادخواست اعسار نیز قابل اعتراض است. خواهان می تواند نسبت به قرار رد دادخواست اعسار تجدیدنظرخواهی کند. این تجدیدنظرخواهی به همان دادگاه تجدیدنظر استان (شعبه ای دیگر) یا دیوان عالی کشور (بسته به نوع و ارزش پرونده و قوانین خاص) ارجاع خواهد شد تا مجدداً مورد رسیدگی قرار گیرد. این حق اعتراض، فرصتی دیگر برای خواهان فراهم می آورد تا بتواند وضعیت مالی خود را اثبات کند.
نمونه دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر
تنظیم صحیح دادخواست اعسار، گامی حیاتی در فرآیند رسیدگی است. یک نمونه کامل و استاندارد می تواند راهنمای مناسبی برای اشخاص حقیقی و وکلا باشد. در ادامه، یک الگوی کلی برای دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر ارائه می شود.
عنوان: دادخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر
| مشخصات خواهان | |
|---|---|
| نام: | [نام کامل خواهان] |
| نام خانوادگی: | [نام خانوادگی خواهان] |
| نام پدر: | [نام پدر خواهان] |
| کد ملی: | [کد ملی خواهان] |
| شغل: | [شغل خواهان (مثال: کارگر فصلی، خانه دار، بیکار)] |
| نشانی: | [نشانی کامل محل سکونت خواهان] |
| مشخصات خوانده | |
|---|---|
| نام: | [نام و نام خانوادگی طرف مقابل در پرونده اصلی یا دادستان] |
| نشانی: | [نشانی کامل طرف مقابل یا دادسرای عمومی و انقلاب (در صورت لزوم)] |
خواسته: صدور حکم اعسار از پرداخت کلیه هزینه های دادرسی مرحله تجدیدنظرخواهی، مربوط به پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده تجدیدنظرخواهی] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه بدوی] شهرستان [نام شهرستان].
دلایل و مستندات:
- تصویر مصدق دادنامه شماره [شماره دادنامه] مورخ [تاریخ دادنامه] صادره از شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه بدوی] شهرستان [نام شهرستان].
- تصویر مصدق مدارک هویتی خواهان (شناسنامه و کارت ملی).
- فهرست کامل اموال و دارایی های خواهان (منقول و غیرمنقول) به همراه توضیح دقیق عدم امکان دسترسی یا عدم کفایت آن ها (در صورت نیاز به صورت شهادت نامه).
- شهادت نامه کتبی شهود (حداقل دو نفر شاهد با ذکر مشخصات کامل شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، کد ملی، شغل و نشانی دقیق) که از وضعیت مالی و معیشتی خواهان مطلع بوده و عدم تمکن مالی ایشان را تأیید نمایند.
- [ذکر سایر مدارک دال بر عدم تمکن مالی، مانند گواهی بیکاری، فیش حقوقی کم، مدارک پزشکی، صورت بدهی ها و …]
شرح دادخواست:
ریاست محترم دادگاه تجدیدنظر استان [نام استان]،
با سلام و احترام،
به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، در پرونده کلاسه [شماره کلاسه پرونده بدوی] در شعبه [شماره شعبه] دادگاه [نام دادگاه بدوی]، خواهان/خوانده بوده ام که طی دادنامه شماره [شماره دادنامه بدوی] مورخ [تاریخ دادنامه بدوی]، رأی به شرح [خلاصه حکم صادر شده، مثلاً محکومیت اینجانب به پرداخت مبلغ…] صادر گردیده است.
اینجانب به دلایل [ذکر مختصر دلایل تجدیدنظرخواهی و ضرورت آن]، قصد تجدیدنظرخواهی از رأی مذکور را دارم و دادخواست تجدیدنظرخواهی خود را نیز به پیوست تقدیم نموده ام.
متأسفانه، به دلیل [تشریح وضعیت مالی و عدم توانایی در پرداخت هزینه دادرسی تجدیدنظر به تفصیل و مستدل، مثال: بیکاری، بیماری صعب العلاج، عائله مندی، عدم وجود اموال مازاد بر مستثنیات دین، بدهی های سنگین و عدم امکان تأمین هزینه ها از طریق فروش اموال و…]، اینجانب قادر به پرداخت هزینه های دادرسی مربوط به مرحله تجدیدنظرخواهی نمی باشم. وضعیت معیشتی اینجانب و عدم تمکن مالی ام، مورد تأیید شهود محترم این دادخواست نیز می باشد.
لذا با عنایت به مراتب فوق و مستنداً به قانون اعسار و ماده ۳۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی، از آن مقام محترم تقاضای رسیدگی و صدور حکم اعسار اینجانب از پرداخت کلیه هزینه های دادرسی مرحله تجدیدنظرخواهی را از محضر محترم دادگاه استدعا دارم.
با تقدیم احترام،
تاریخ: [تاریخ تقدیم دادخواست]
امضاء خواهان / وکیل:
[محل امضاء]
سوالات متداول
در این بخش، به برخی از پرسش های رایج و ابهامات متداول پیرامون دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر پاسخ داده می شود تا درک کامل تری از این فرآیند حقوقی حاصل گردد.
اهمیت اثبات عدم تمکن مالی و نقش شهود چیست؟
اثبات عدم تمکن مالی، سنگ بنای موفقیت در دادخواست اعسار است. بدون دلایل و مدارک کافی، دادگاه اعسار را نمی پذیرد. نقش شهود در این میان بسیار حائز اهمیت است؛ زیرا شهادت کتبی حداقل دو نفر که از وضعیت مالی خواهان آگاهی کامل دارند و بر تنگدستی او صحه می گذارند، یکی از قوی ترین ادله اثبات اعسار محسوب می شود. شهود باید قادر به ارائه جزئیات و پاسخ به سوالات دادگاه در مورد وضعیت معیشتی خواهان باشند.
آیا اعسار از هزینه دادرسی شامل هزینه کارشناسی، حق الوکاله و سایر هزینه ها نیز می شود؟
پذیرش اعسار از هزینه دادرسی، عمدتاً شامل معافیت از پرداخت حق التمبر دادخواست و سایر عوارض قانونی مرتبط با طرح دعوا می شود. در مورد هزینه های کارشناسی، اگر دادگاه نیاز به کارشناسی را ضروری تشخیص دهد و خواهان معسر باشد، ممکن است در ابتدا هزینه کارشناسی از صندوق دادگستری پرداخت شود، اما در نهایت این هزینه جزو محکوم به (اگر خواهان پیروز شود) یا بدهی خواهان (اگر خواهان محکوم شود) محسوب می گردد. حق الوکاله وکیل، معمولاً شامل اعسار نمی شود، مگر اینکه خواهان درخواست وکیل تسخیری نماید که در این صورت، حق الوکاله وکیل توسط قوه قضائیه پرداخت خواهد شد.
آیا می توان همزمان با تقدیم دادخواست تجدیدنظر، دادخواست اعسار را نیز ثبت کرد؟
بله، بهترین و منطقی ترین رویه این است که دادخواست اعسار از هزینه دادرسی تجدیدنظر، همزمان با دادخواست تجدیدنظرخواهی و در همان مهلت قانونی (مثلاً ۲۰ روز) به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و سپس به دادگاه تجدیدنظر صالح تقدیم شود. این اقدام باعث می شود که مهلت تجدیدنظرخواهی از دست نرود و رسیدگی به اصل تجدیدنظرخواهی تا تعیین تکلیف نهایی اعسار متوقف شود.
در صورت تغییر وضعیت مالی خواهان پس از پذیرش اعسار، چه باید کرد؟
اگر پس از پذیرش اعسار و در جریان رسیدگی به پرونده، وضعیت مالی خواهان بهبود یابد و از حالت اعسار خارج شود، وی موظف است این تغییر وضعیت را به دادگاه اعلام کند. در صورت عدم اعلام و کشف این موضوع توسط دادگاه یا طرف مقابل، ممکن است خواهان به عنوان «مترف» (دارا) شناخته شده و علاوه بر لغو معافیت از هزینه دادرسی، مورد پیگرد قانونی قرار گیرد.
مسئولیت هزینه های دادرسی در صورت پیروزی در تجدیدنظرخواهی چیست؟
در صورتی که خواهان اعسار از هزینه دادرسی، در مرحله تجدیدنظرخواهی پیروز شود، طرف مقابل (محکوم علیه) به پرداخت هزینه های دادرسی (که خواهان از آن معاف شده بود) محکوم خواهد شد. در واقع، هزینه دادرسی در این حالت به عنوان بخشی از محکوم به از طرف مقابل اخذ و به صندوق دولت واریز می شود. این حکم، جبرانی برای هزینه هایی است که شخص معسر در ابتدا قادر به پرداخت آن نبوده است.
نتیجه گیری
دادخواست اعسار از هزینه دادرسی در مرحله تجدیدنظر، ابزاری مهم و حیاتی در نظام حقوقی ایران برای تضمین دسترسی به عدالت است. این فرآیند، با وجود پیچیدگی های خاص خود، این امکان را به اشخاص فاقد تمکن مالی می دهد که بدون دغدغه هزینه های سنگین، از حق خود برای اعتراض به آراء قضایی در مراحل بالاتر استفاده کنند. از درک مفاهیم پایه اعسار و هزینه های دادرسی گرفته تا شناخت دقیق شرایط ماهوی، مرجع صالح، رویه های تقدیم دادخواست، و آثار حقوقی آن، هر گام نیازمند آگاهی و دقت فراوان است.
با توجه به ظرایف و نکات حقوقی متعدد در این زمینه، از جمله اهمیت زمان بندی دقیق تقدیم دادخواست، لزوم ارائه مدارک مستدل و نقش کلیدی شهود، اکیداً توصیه می شود که پیش از هرگونه اقدام، با وکیل متخصص و مجرب در امور حقوقی و اعسار مشورت شود. مشاوره حقوقی تخصصی، نه تنها از بروز اشتباهات احتمالی جلوگیری می کند، بلکه مسیر احقاق حق را هموارتر و با اطمینان خاطر بیشتری همراه خواهد ساخت. این اقدام، تضمین کننده این است که هیچ کس به دلیل عدم آگاهی یا مشکلات مالی، از حقوق قانونی خود محروم نماند.