چرا ظرف پلاستیکی برای مصارف غذایی استفاده نکنیم؟
مزایا و معایب ظروف یکبار مصرف
زمانی که برای اولین بار ظروف یکبار مصرف وارد بازارها شدند، همه نفس راحتی کشیدند و به خود وعده زندگی سالم‌تر و البته راحت‌تری دادند. در حال حاضر سا‌ل‌هاست که به لطف پخش عمده پلاسکو در تهران؛ این ظروف حتی در نذری‌ها و سفره‌های ما جای خود را باز کرده‌اند و از زمانی که نذری در سینی‌ها و ظروف فلزی در بین مردم پخش می‌شد زمان زیادی گذشته است. کسانی که حداقل یک وعده غذای خود را در ادارات و سازمان‌ها می‌خورند از جمله کسانی هستند که هر روز در معرض خطرات این ظروف قرار دارند، اما به راستی این صرفه‌جویی‌ها در زمان و البته هزینه به چه بهایی انجام میشود؟ سلامتی مصرف کنندگان؟
پلاستیک‌ها، پلیمرهایی هستند که از سنتز مواد اولیه‌ای به نام مونومر تهیه می‌شوند. مونومرها موادی سمی و برای سلامت انسان مضر هستند؛ در حالی که پلیمرها خنثی هستند و مشکلی ندارند. اما اشکال کار اینجاست که معمولاً در فرایند تهیه پلیمرها مقداری مونومر باقی می‌ماند. اگر این فرآیند اصولی و مطابق استانداردهای لازم صورت گرفته باشد، مشکلی برای سلامت افراد به وجود نمی‌آورد. برای همین در استفاده از پلاستیک‌ها به عنوان ظروف غذا باید بسیار محتاط بود و در ضمن به هرنوع پلاستِیکی نباید مجوز بسته بندی مواد غذایی داده شود.
در حال حاضر به دلیل استفاده غیرمجاز از پلیمرهاى بدون پایه food grade در بسته بندى و نگهدارى مواد غذایى، شناسایى صحیح این محصولات توسط مردم تا حدودى با مشکل روبه رو شده است. وزارت بهداشت در این راستا سعى کرده است کارخانه هاى تولیدکننده ظروف یک بار مصرف را از کارخانجات تولیدکننده قطعات پلاستیکى در مصارف صنعتى تفکیک کند. ضمن اینکه کارخانه هاى تولیدکننده ظروف پلاستیکى براى مواد غذایى باید پروانه ساخت داشته باشند.
مزایا :
1- دارای مقاومت به مواد الکلی
۲- صرف انرژی کمتر برای تولید
۳- قابلیت شکل پذیری بالا با گستردگی متفاوت خواص فیزیکی
۴- طرح پذیری
۵- شفاف بودن
مهمترین معایب:
۱ – اشکال در بازیافت آنها و مخاطرات محیط زیست
۲ – انتقال مواد مضر ( مونومر ها) به غذا در شرایط خاص
۳ – قابل استفاده در ماکروویو نمی باشد.
مناسب بودن پلاستیک ها در کاربردهاى غذایى :
تمامى پلیمرها از نوع دست اول تا آنهایى که بازیافتى بوده و همچنین ظروف پلاستیکى حتماً باید قبل از استفاده در صنعت غذایى تحت آزمون Food grade قرار بگیرند. این آزمون تحت استانداردهاى اتحادیه اروپا (EEC) و آمریکایى (FDA) انجام مى شود. با انجام آزمون هایى که در اداره کل آزمایشگاه هاى کنترل غذا و دارو نیز قابل اجرا هستند میزان مهاجرت مواد سازنده پلیمرها به سمت مواد غذایى مشابه سنجیده مى شود. در واقع وزارت بهداشت مقاومت و میزان مهاجرت مواد سازنده پلیمرها را در حلال ها یا محلول هاى مشابه مواد غذایى مى سنجد.
دلیل اصلی تولید این مواد در کشور به‌رغم زیان‌بار بودن مصرف آنها:
متاسفانه استاندارد ظروف یکبار مصرف اجباری نیست، واحدهای تولیدی می‌توانند بدون مجوز به تولید اقدام کنند. در این زمینه باید تقاضای اجباری شدن استاندارد ظروف یکبار مصرف به مؤسسه ارایه شود تا در این مورد تصمیم‌گیری شود، اما متأسفانه تاکنون هیچ تقاضایی نشده است.
هم اکنون پنج هزار کارخانه و کارگاه تولید ظروف یکبار مصرف در کشور وجود دارد، این در حالی است که تنها 300 کارخانه از این تعداد مجوز تولید این ظروف را دارند و مشخص نیست، مابقی این کارخانه‌ها از چه موادی و چگونه نسبت به تولید این ظروف اقدام می‌کنند.
غریبگی ظروف یکبار مصرف با طبیعت:
انباشته شدن این مواد در طبیعت به خصوص در پارک های جنگلی و سواحل ، از نظر دیداری باعث نازیبایی مناظر و در نتیجه ناراحتی و کاهش بازدید کننده ها و کم شدن درآمد اقتصادی مناطق می شود.
در حال حاضر بسیاری از کشورها به ویژه کشورهای اروپایی با به کار بستن روش های جانشین سعی کرده اند استفاده از ظروف یکبار مصرف را به حداقل برسانند. کاربرد پلیمرهای گیاهی جهت تولید ظروف یکبار مصرف وبه کارگیری کیسه های پارچه ای به جای کیسه های نایلونی در هنگام خرید نمونه ای از این روش ها است.
هشدار وتوصیه سایت بهداشت محیط ایران
پلی‌استایرن در لیوان‌های آب، کارد، چنگال،قاشق و ظروف غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ برای مثال در چلوکبابی‌ها ظروفی که به صورت فوم هستند، نوعی پلی‌استایرن هستند که در ساخت آنها ازگاز هگزان استفاده می شود. این گاز در دمای 160 درجه آزاد میشود، دمای غذای داخل ظرف 200 درجه است،که گاز همراه با غذا به بدن انسان انتقال می یابد.گاز هگزان عوارضی مانند سر درد را به همراه دارد.
در فصل تابستان خیلی‌ها از بطری‌های یکبار مصرف آب برای تهیه آب خنک از طریق یخ بستن آب استفاده می‌کنند،ثابت شده است وقتی یخ درون ظروف یکبار مصرف آب میشود از جداره بطری مواد سرطانزا به درون آب آزاد میشود.
ظروف پلی استایرنی شفاف برای نوشیدنیهای سرد ساخته می‌شوند و ریختن مواد داغ مثل چایی در آنها خطرناک است.
مواد غذایی داغ در ظروف یکبار مصرف با رنگ روشن و شیشه‌ای به علت ضعیف بودنشان موجب آزادشدن مونومرها (مواد شیمیایی) میشود.
ضرر ظروف یکبار مصرف پلی‌استایرن در هنگام مصرف مواد نوشیدنی اسیدی و چرب مانند نوشابه و کاکائو، بسیار بیشتر از مصرف چای داغ است.
اصولا ظروف یکبار مصرف برای یک بار استفاده ساخته شده‌اند زیرا در صورت تکرار شیارهای بسیار کوچکی که قابل رویت هم نیستند در آنها به وجود می‌آید که علاوه بر مستعد کردن شخص به عفونت‌های دستگاه گوارش به علت آزاد کردن مولکول‌های آلی و صنعتی به داخل آب یا غذا، انسان را در معرض انواع سرطان قرار می‌دهند.
ظروف پلاستیکی یکبار مصرف را داخل ماکروفر قرار ندهید :
از ظروف پلاستیکی در ماکروویو استفاده نکنید به خصوص غذاهای حاوی روغن و چربی ، چون گرما و پلاستیک و روغن با هم ترکیب شده ، که نتیجه ی آن تولید سم دیوکسین است ( از ظروف پیرکس و چینی استفاده کنید). مونومر آزاد در ظروف یکبار مصرف، نوع PVC ، در فرآیند تولید، مقداری مونومر باقی می ماند که با غذا وارد بدن و به مرور زمان تجمع و از حد تراکم مجاز برای انسان فراتر می رود. همچنین غذا نباید بیشتر از ۲ ساعت در این ظروف باقی بماند.
ظرف یکبار مصرف +غذای داغ = سرطان
استفاده از ظروف یکبار مصرف خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد. این ظروف علاوه بر سمی بودن به دلیل آزاد کردن ماده «مونومر استایرن» باعث ایجاد سرطان کبد می‌شوند.
در ظروف پلاستیکی یکبار مصرف ماده‌ای سمی بنام دیوکسین آزاد میشود که خطر بروز سرطان به خصوص سرطان سینه را در زنان افزایش می‌دهد.
استفاده دراز مدت ازاین ظروف باعث مشکلات گوارشی، خستگی و ناراحتی اعصاب می شود.
برای نوشیدنیهای گرم از لیوان‌های کاغذی یا ظروف پلی استایرنی سفید رنگ و برای نوشیدنیهای سرد از ظروف پلی استایرنی بی‌رنگ و شفاف استفاده کنند و از ریختن مواد داغ در ظروف یکبار مصرف خودداری کنند.
اگر قرار است غذاهاى طبخ شده پس از دو ساعت ماندگارى در این گونه ظروف مصرف شوند باید غذا در شرایط مطلوب یعنى زیر دماى 14 درجه یا بالاى 60 درجه نگه داشته شود. بهتر است این مواد غذایى را روى شعله ملایم گاز قرار داد تا از آلودگى ثانوى جلوگیرى شود.
اگر آب بیش از 6 ماه در بطری های آب آشامیدنی نگهداری گردد، آلوده میشود. بنابراین خانواده‌ها باید از استفاده مکرر این ظروف برای نگهداری آب در یخچال خودداری کنند.
در دیگر ایام هم برای نگهداری موادی چون آبلیمو، سرکه و آب غوره مورد استفاده قرار می‌گیرند. طبیعتاً وقتی برای نگهداری آب استفاده طولانی مدت از بطری‌های یک بار مصرف توصیه نمی‌شود
و از همه بدتر اینکه آنها را جلوی آفتاب می‌گذارند. حرارت آفتاب ترکیبات خطرناک این ظروف را آزاد می‌کند و احتمال سرطان‌زایی در مصرف‌کنندگان را بالا میبرد.
اغلب مردم از این خطرات و موارد استفاده هر کدام از این ظرف‌ها بی‌اطلاع هستند و لازم است اطلاعات مربوط به موارد مجاز استفاده و ممنوعیت‌های آن به صورت اتیکت روی محصول درج شود.
بهترین راه حل برای کاهش آلودگی های ناشی از ظروف یکبار مصرف ، فرهنگ سازی برای استفاده نکردن از آنهاست که پیشگیری یا کاهش مصرف را در پی خواهد داشت.
بیسفنول (BPA) چیست؟
بیسفنول یک ترکیب شیمیایی بوده که بیش از 40 سال است در ساخت انواع پلاستیک برای سفت و سخت شدن آن استفاده می‌گردد. این ماده سمی است و موجب بسیاری از ناهنجاری‌های غیرقابل جبران در بدن خواهد شد. برای مثال، این ماده شیمیایی با بروز چاقی و دیابت در ارتباط است. مقدار کمی از این ماده نیز می‌تواند در بدن واکنش ایجاد کرده و بر میزان و عملکرد هورمون‌ها تاثیر منفی گذارد. همچنین، این ماده موجب افزایش میانگین میزان چربی‌ها و تولید هورمون انسولین در بدن میشود؛ اگر میزان هورمون انسولین افزایش یابد، بدن در مقابل تاثیرات آن مقاوم شده و در نهایت موجب افزایش وزن و دیابت نوع 2 خواهد شد. همچنین ماده بیسفنول بر عملکرد لوزالمعده که تولید کننده انسولین است، اثرات منفی دارد.
علاو‌ه‌براین، اگر غلظت بیسفنول زیاد باشد روی کیفیت اسپرم در مردان دارای تأثیر منفی بوده و در زنان نیز احتمال ناباروری را افزایش می‌دهد. افزایش این ماده سمی در بدن مادران باردار نیز خطر بروز نارسایی‌های مادرزادی را در نوزادان افزایش می‌دهد. افزایش سطح این ماده شیمیایی در خون مادر باردار، احتمال نارسایی‌های عصبی– رفتاری را در نوزادان آنها تشدید می‌نماید. بیسفنول به عنوان مختل‌‌کننده عملکرد غدد درون‌ریز نیز محسوب شده که سبب ایجاد اختلال در کار بیضه‌ها، رشد مغزی، غدد سینه‌‌ای و تخمدان ها شده و همچنین بر بافت دستگاه گوارش تاثیر منفی می‌گذارد.
در نهایت استفاده از این ظروف سبب ایجاد اختلالاتی نظیر بی‌خوابی و بی‌حوصلگی شده و با مصرف طولانی‌مدت این ظروف، بعضی ترکیبات پرخطر آن همچون مونومر وارد مواد غذایی گردیده و منجر به بروز سرطان می‌گردد. بنابراین حائز اهمیت است که از گرم کردن غذاها در ظروف پلاستیکی در مایکروویو به طور جدی اجتناب گردد؛ این موضوع بخصوص در مورد غذاهای حاوی روغن و چربی دارای اهمیت بیشتری است. انواع ظروف پلاستیکی (فومی براق و یا سفید) دارای ترکیباتی مضر بوده و در اثر گرمای غذا و تماس با چربی و اسید، از مواد تشکیل دهنده‌اش جدا و وارد موادغذایی می‌شوند.
ظروف پلاستیکی در صورت تماس با مایعات و مواد غذایی بالای 40 درجه سانتیگراد، ماده شیمیایی تحت عنوان استایرن از خود آزاد نموده که موجب تلخی غذا میشود. چربی‌های قابل مشاهده که روی مایعات داغ داخل لیوان‌های یکبار مصرف پلاستیکی قرار می‌گیرد، همان سم خارج شده از ظروف پلاستیکی است که دارای تاثیرات منفی بر روی سیستم‌های عصبی، قلب و گوارش انسان می‌باشد.
بنابراین قابل توجه است که ظروف یکبار مصرف پلاستیکی، تنها برای سرو غذای سرد مناسب هستند. همچنین، هرچه قدر غذا درجه حرارت بالاتری داشته و یا محیط اسیدی‌تر باشد، (مانند غذاهایی که دارای آبغوره و آبلیمو می باشند)، نفوذ و حلالیت غذا در ظرف پلاستیکی بیشتر میشود.
نکاتی که لازم است در زمان استفاده از ظروف پلاستیکی مد نظر قرار دهید
نکاتی که لازم است در زمان استفاده از ظروف پلاستیکی مد نظر قرار دهید شامل:
– از قرار دادن بطری پلاستیکی آب در فریزر برای انجماد به طور جدی پرهیز نمایید؛ زیرا این کار موجب آزادسازی سم دیوکسین از ظروف پلاستیکی میشود.
-از قرار دادن ورقه‌های پلاستیکی بعنوان پوشش غذا در موقع گرم کردن آن در مایکروویو اجتناب کنید؛ زیرا به راحتی مواد شیمیایی موجود آن به داخل غذا انتقال یافته و سبب آلوده شدن غذا و در نتیجه سرطانزا شدن آن میشود.
-در موقع شست و شوی ظروف پلاستیکی، به هیچ عنوان نباید از مواد شیمیایی قوی استفاده کرد؛ زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این ظروف آسیب دیده و یا خراش پیدا کنند، غیرقابل استفاده خواهند شد و موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به غذا می‌شوند.
– در هنگام انتخاب و استفاده از ظروف پلاستیکی، کدهای درج شده روی آن را مورد توجه قرار دهید.
اگر به دلایلی ناچار هستید از این ظروف استفاده کنید می‌توانید با رعایت نکاتی ضررهای آنها را به حداقل برسانید:
۱ـ ظروف پلاستیکی حاوی پلی‌کربنات را که برای نگهداری مواد خوراکی تدارک دیده شده‌اند در مایکروویو قرار ندهید.
۲ـ معمولا روی ظروف پلی‌کربناتی که حاوی بیسفنول آ هستند این علامت قید شده است:۷# که بهتر است آنرا به خاطر داشته باشید
۳ـ از بطری‌های شیشه‌ای و یا فاقد بیسفنول آ برای شیردهی به کودکان استفاده کنید.
۴- زمان تهیه اسباب بازی پلاستیکی برای کودکان دقت کنید که پلاستیک آن فاقد بیسفنول آ بوده و سعی کنید اسباب بازی‌های غیر پلاستیکی بخرید.
۵- در زمان شستن ظروف پلاستیکی از مواد شیمیایی قوی استفاده نکنید. زیرا اگر سطح داخلی یا خارجی این ظروف آسیب ببینند و خراش پیدا کنند، غیرقابل استفاده خواهد شد، چون موجب ترشح مواد شیمیایی درون بدنه پلاستیک به غذا میشود. از طرفیمحیط زیست نیز در امان نخواهد بود.
علت اصلی مخالفت با ظروف پلاستیکی به دلیل آسیب و ضررهایی است که به سلامتی انسان وارد می‌کند. البته محیط زیست نیز از این محصولات دست ساز انسان آسیب زیادی می‌بینند که نباید نادیده گرفته شود، زیرا به مخاطره افتادن محیط زیست به معنای به مخاطره انداختن سلامتی و زندگی انسان ها نیز می‌باشد.
استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی که باعث دفع زباله‌های ظروف پلاستیکی و انباشت آنها در طبیعت و محیط زیست میشود، به مرور منابع آبی و خاکی، دریاها، رودخانه‌ها و حیات جانداران و گیاهان را تهدید می‌کند. زیرا تجزیه این ظروف در طبیعت ۲۰۰ تا ۵۰۰ سال طول می‌کشد و مواد مضر تشکیل دهنده آنها دوباره وارد آب یا خاک شده، به سیکل مواد غذایی برگشته و اثرات منفی بر سلامت مواد غذایی می‌گذارد. بهترین جایگزین‌های مناسب برای ظروف پلاستیکی استفاده از انواع گیاهی، مقوایی و اسفنجی است. هرچند تعدادی از متخصصان معتقدند ظروف گیاهی هم مضراتی دارند و چندان مناسب نیستند اما به هر حال اثرات منفی کمتری به نسبت همتایان پلاستیکی شان دارند.
منبع: